Kans dat Poetin kernwapens inzet na schijnreferenda ‘minder onwaarschijnlijk dan voorheen’

De door het Westen tot 'schijnvertoning' omgedoopte referenda in bezette Oekraïense gebieden over aansluiting bij Rusland zijn vandaag van start gegaan. De "gevaarlijkste escalatiestap" tot nu toe, zegt defensiespecialist bij het Haags Centrum voor Strategische Studies (HCSS) Peter Wijninga. Want wanneer deze gebieden geannexeerd zijn, gaat de strijd om Russisch grondgebied - en dat is een dreigement om extreme wapens in te zetten: chemisch of nucleair. Wijninga denkt dat de kans dat Rusland deze wapens daadwerkelijk gaat inzetten "minder onwaarschijnlijk is dan voorheen".

Want met deze referenda streeft de Russische president Vladimir Poetin ernaar deze gebieden Russisch grondgebied te maken. "En die extreme wapens heeft hij (Poetin, red.) gekoppeld aan het voortbestaan van Rusland, en de bedreiging van de Russische staat."

Als de eenheid van Rusland bedreigd wordt, voelt Poetin zich namelijk 'gerechtvaardigd' dit soort wapens in te zetten. "En als het 'grondgebied' in Russisch grondgebied door Oekraïense troepen, gesteund door het Westen, wordt bedreigd, zou daar dus een reden kunnen liggen om dat soort wapens in te zetten. Dat is wat hij uiteindelijk nastreeft", zegt Wijninga in Goedemorgen Nederland op NPO 1.

'Ik denk dat er veel verzet zal zijn'

De referenda worden gehouden in Donetsk, Loehansk, Zaporizja en Cherson. Het stemmen duurt tot dinsdag. Door de volksraadplegingen kan Rusland zo'n 15 procent van het Oekraïense grondgebied formeel annexeren. In gebieden waar gestemd kan worden zijn veel inwoners gevlucht en wordt ook nog gevochten. "Ik denk dat er verzet zal zijn, met name in het zuiden zijn verzetsgroepen actief. Zeker in de regio's Zaporizja en Cherson", zegt Wijninga. "Daar zijn ook al aanslagen gepleegd. Misschien zal dat verzet wel heviger worden, of nadat de uitslag bekend is."

De uitslag van de volksraadplegingen staat al zo goed als vast, zo is de consensus, en dat terwijl de meerderheid tegen annexatie zal stemmen. "Er zijn natuurlijk ook mensen die voor zullen stemmen, omdat ze zich inderdaad meer verwant zullen voelen aan Rusland dan aan Oekraïne. Dat zal je met name in Loehansk en Donetsk zien, waar de twee volksrepublieken zijn. De separatisten hebben sowieso al gestemd voor aansluiting bij Rusland", zegt Wijninga.

Russische media hebben bericht dat vanwege de tijdsdruk en het gebrek aan apparatuur niet elektronisch gestemd kan worden. De autoriteiten zouden aanvankelijk van deur naar deur gaan om stembiljetten op te halen. Pas op de slotdag worden stembureaus geopend.

Hoe groot is de kans op de inzet van kernwapens?

Hoe groot de kans op het gebruik van nucleaire of chemische wapens door Rusland echt is, is moeilijk te zeggen, zegt Wijninga. "Ik kan daar geen percentage aan afgeven. Er is eerder mee gedreigd, ook voor de oorlog al. Dat werd tot nu toe afgedaan als retoriek." Premier Mark Rutte houdt dat eigenlijk nog steeds vol: nadat bekend werd dat de Russische president 300.000 reservisten ging mobiliseren, gaf hij aan niet onder de indruk te zijn. Bij Poetin heerst "volgens mij paniek", zei Rutte. "Je ziet natuurlijk dat Oekraïne tegen de Russische agressie met succes begint op te treden met Westerse steun."

Wijninga: "Dat is ook wat hij (Rutte, red.) naar buiten toe moet brengen, om niet aan Rusland aan te geven dat we ons geïntimideerd voelen. Maar ik denk dat het minder onwaarschijnlijk is dan voorheen."

Als Poetin inderdaad zo ver wil gaan, gaat het in eerste instantie waarschijnlijk om 'tactisch nucleaire wapens'. "Dat zijn wapens met een relatief kleine explosieve kracht", zegt Wijninga, maar: "Eén wapen kan alsnog een hele stadswijk wegvagen. En dat zijn gevaarlijke wapens."

De defensie-expert Wijninga verwijst naar strategisch analist Tim Sweijs, die samen met een collega onlangs een scenario-studie voor de denktank HCSS waar Wijninga werkzaam is schreef over de huidige situatie in Rusland en Oekraïne. Daar wordt ook ingegaan op het inzetten van nucleaire en chemische wapens, en hoe dit in beginsel dan waarschijnlijk in zijn werk zal gaan. "Er zijn verschillende manieren om dat te doen. Hij zou kunnen dreigen door een wapen hoog in de atmosfeer tot ontploffing te brengen, gewoon als 'signaal', een soort van waarschuwingsschot", zegt Wijninga. "Dat heeft weinig effect op de grond, want het verwaait voordat het beneden komt."

De Krim

Het is niet de eerste keer dat dergelijke referenda worden gehouden. Dat gebeurde ook in aanloop naar de annexatie van het schiereiland De Krim in 2014. Daar stemde volgens de officiële uitslag zo'n 97 procent van de kiezers voor aansluiting bij Rusland.

Inlijving van Oekraïense gebieden door Rusland kan leiden tot verdere escalatie van het conflict in het Oost-Europese land. "Als de territoriale integriteit van ons land wordt bedreigd, zullen we alle beschikbare middelen gebruiken om onze mensen te beschermen", waarschuwde de Russische president Vladimir Poetin deze week. Zijn bondgenoot Dmitri Medvedev heeft gedreigd met de inzet van "alle wapens, inclusief strategische kernwapens" om geannexeerd grondgebied te verdedigen.

Rusland viel Oekraïne in februari binnen en kreeg de afgelopen weken veel tegenslagen te verduren op het slagveld. Oekraïne lanceerde een tegenoffensief en veroverde veel gebieden die eerder in handen van de Russen waren gevallen. Rusland besloot deze week om nog eens 300.000 reservisten met militaire ervaring op te roepen.

LEES OOK: Ruslandkenner Pjotr Sauer: ‘Nog veel meer Russische jongens worden kanonnenvoer’