Amerikaanse aanval dwingt Iran tot reactie: 'Doen ze niets, zijn ze zwak'
Het Internationale Atoomagentschap belegt maandag een noodoverleg na de Amerikaanse aanval op het Iraanse nucleaire programma. Gelijktijdig speculeert president Donald Trump over de val van het regime van Ali Khamenei en zint de ayatollah-dictatuur op wraak. Hoe gaan de komende dagen verlopen? "De ayatollahs moeten iets doen, ze zitten klem in Teheran. Als ze niets doen, zijn ze zwak. Maar als ze te agressief doen, reageert Amerika verder", duidt hoogleraar aan de Nederlandse Defensie Academie Martijn Kitzen de precaire situatie.
In Goedemorgen Nederland op NPO 1 blikt hij terug op een eerder cruciaal moment tijdens de eerste presidentstermijn van Trump. "In januari 2020 heeft Amerika Qassem Soleimani, een belangrijke Iraanse generaal, uitgeschakeld in Bagdad. De reactie toen waren raketaanvallen op Amerikaanse bases in de regio."
Dat leidde niet alleen tot veel Amerikaanse gewonden op deze bases, er vielen (onbedoeld) ook veel civiele slachtoffers, nadat een Oekraïens passagiersvliegtuig na het opstijgen in Teheran uit de lucht werd geschoten door de Iraanse Revolutionaire Garde. Het toestel werd aangezien voor een Amerikaanse raket, met 176 doden als gevolg.
Vliegbases massaal ontruimd
Ruim vijf jaar later lopen twintig Amerikaanse bases in de regio mogelijk opnieuw gevaar, waar momenteel zo'n 45.000 militairen rondlopen. "Het is gigantisch wat de VS ontplooid heeft. Je ziet dat de bases het dichtstbij Iran, bijvoorbeeld in Qatar, al een paar weken geleden zijn ontruimd. Heel veel assets en militaire middelen zijn verplaatst om ze zo goed mogelijk te beschermen."
De ontruiming van deze bases is een logische keuze, vindt Kitzen. "Iran heeft niet alleen ballistische raketten die Israël bereiken, maar ook kruisrakketten die wel degelijk tegen zulke bases kunnen worden ingezet."
De lange arm van Iran in het Westen
Een ander scenario is hybride aanvallen, zoals cyberaanvallen. "Iran heeft een hele sterke cybertak." Demissionair minister van Justitie en Veiligheid David van Weel sluit zich daarbij aan. "Denk aan spionage, geld verdienen aan chantage, maar ook het platleggen van websites."
Kitzen ziet dat het Iraanse regime "helemaal vertakt" zit in westerse landen, waaronder Nederland. "In 2015 en 2017 hebben we hier liquidaties gehad van Iraanse dissidenten en dit jaar is er nog een mislukte poging geweest in Haarlem. Iran zit over de hele wereld, daar kunnen we natuurlijk ook wat van verwachten."
Amerikaanse aanval geen verrassing
De Amerikaanse aanval was geen verrassing voor Kitzen. "Dit scenario is al geoefend, ook onder vorige presidenten. Trump heeft in zijn vorige periode ook beslissingen genomen, zoals bijvoorbeeld het uitschakelen van die generaal. Hij wil geen nieuwe oorlogen, maar hij ziet hier wel een kans om iets te doen aan iets waar hij al lang tegen ageert."
Heeft Iran nog bondgenoten die ze om hulp kunnen vragen bij mogelijke represailles richting Amerika of andere westerse landen? "De as van verzet ligt redelijk plat. Hezbollah en Hamas zijn ook niet in staat om Israël aan te vallen. Bashar al-Assad (voormalig president van Syrië, red.) is weg, alleen de Houthi's schieten af en toe nog een raket of een drone af."
Poetin als bemiddelaar?
Ook internationaal gezien staat Iran niet sterk, ziet Kitzen. "Ze hebben natuurlijk de autoritaire bondgenoten, zoals Rusland, China en Noord-Korea." Intussen heeft China Amerika al fel veroordeeld om de aanvallen. "En Noord-Korea zegt dat ze ervoor zorgen dat ze hun bommen krijgen. Maar dat lijkt me vooral grote taal."
Iran is dus vooral op zichzelf aangewezen. "Net als Rusland. Poetin zegt: ik wil bemiddelen, hij werpt zich op als de goede man. Maar je ziet dat hij profiteert van deze oorlog, omdat de olieprijzen nu weer hoog zijn. Dat is voor de Russische economie heel goed."
Iran heeft apocalyptische visie
Van Weel is bang dat Iran, een kat in het nauw, rare sprongen maakt. "Het is een eng regime, met alle aanslagen in het buitenland en het van de kaart willen vegen van Israël. Het regime heeft naar mijn idee niets goeds te brengen voor Iran. Toch moet je kijken of je toch weer om de tafel kan gaan zitten en de rust weer terug kunt brengen."
Religieus gezien heeft Iran een apocalyptische visie, zegt Kitzen, maar "religie is voor hun ook een manier om mensen te mobiliseren". Daarom "is het regime zelf een stuk wereldser, ze zijn bezig om in het hier en nu te maximaliseren in het belang van Iran en niet de eindtijd".
Iran lag in 2005 al dwars
Het Iraanse regime geeft aan dat het land de onderhandelingstafel nooit heeft verlaten. Ze beschuldigen Israël en Amerika voor het kiezen voor de ondiplomatieke weg. Van Weel is het daar niet mee eens. "In 2005 heb ik vier weken in New York doorgebracht op een toetsingsconferentie van het Non-proliferatieverdrag (verdrag dat het bezit van kernwapens beperkt, red.). Daar heb ik heel veel van New York gezien en weinig vergaderd, omdat toen al Iran dwarslag in alles wat we wilden bereiken in het tegengaan van het verkrijgen van kernwapens."
"Het laatste rapport van het Atoomagentschap was helder: Iran was bezig met het verrijken van uranium tot een niveau dat voor je energieopwekking echt niet nodig hebt", aldus Van Weel.