Hans Croiset zag elke week een kind uit het klaslokaal verdwijnen: 'Mijn vader zei dat ze op schoolreis gingen'

Tachtig jaar na de bevrijding staat Goedemorgen Nederland de komende weken stil bij de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog en het belang van vrijheid. Het eerste verhaal is van de 89-jarige regisseur en acteur Hans Croiset. Hij herinnert zich de oorlogsjaren als de dag van gisteren. "Door een wonder ben ik er nog. Mijn vriendjes niet."

Croiset, geboren in 1935, maakte als kind de oorlog mee. Op de basisschool zag hij steeds legere schoolbanken. "Ik wist niet wat er met ze gebeurde. Elke week verdween er eentje uit de klas. Er werd ons niet gezegd waarom", vertelt hij in de studio van Goedemorgen Nederland op NPO 1. Het is een herinnering die hem nooit los zal laten. "Het zit vast in mijn DNA."

Ontkomen aan naziregime

De Joodse vader van Croiset is op wonderbaarlijke wijze ontkomen aan de misdaden van het naziregime. "Hij had geen J in zijn paspoort omdat zijn ouders en voorouders zo verstandig waren om niet ingeschreven te staan bij een kerkgenootschap."

De vader van Croiset voelde zich erg vrij en ging zelfs met zijn zoon naar het schoolplein om te kijken waar alle opgepakte kinderen en ouders stonden opgelijnd. "Mijn vader zei dat ze op schoolreis gingen." In werkelijkheid werden ze naar concentratiekampen afgevoerd.

"Er was een hele rare sfeer", weet Croiset zich te herinneren. "Het zag er niet prettig uit. Ik voelde dat er een heleboel niet klopte. Dat zag ik tijdens het naar huis lopen van school ook. Ramen en deuren stonden open omdat daar mensen waren weggehaald."

De eerste herinnering

Croiset was vier jaar oud toen de oorlog uitbrak. "Mijn eerste bewegende herinnering komt uit de eerste oorlogsdag. Mijn moeder nam ons beiden onder de armen en stopte ons in bed, om ons te beschermen tegen het geluid van de bommenwerpers." Het gezin woonde in Bezuidenhout in Den Haag, de wijk die in 1945 door een vergisbombardement zwaar werd getroffen.

Op een gegeven moment werden ze geëvacueerd en kwamen ze in Ede terecht, maar zonder hun vader. "We moesten uit elkaars buurt zijn. Mijn ouders waren inmiddels zo verstandig om te scheiden en we hadden een huishoudster en later pleegmoeder. Zij heeft ongelooflijk voor ons gezorgd en ons gevrijwaard van alle narigheid."

Getuige van Slag om Arnhem

Doordat ze in Ede onderdak hadden, was Croiset op achtjarige leeftijd direct getuige van de Slag om Arnhem, die plaatsvond in september 1944. Hij stond op de Ginkelse Heide te kijken. "We zagen de aankomst van die vliegtuigen. De eerste dag was het heel rustig en de tweede dag zagen we de parachutisten, hoe ze werden neergeschoten en neervielen."

In de herinneringen van Croiset is alles zwartwit, geeft hij aan. "Op één ding na, dat waren de houten vliegtuigen (de Airspeed Horsa, zweefvliegtuig, red.) die achter de toestellen werden gekoppeld, waar troepen, jeeps en tanks in zaten. Een heleboel daarvan waren aan de onderkant in de kleuren van onze vlag geschilderd. Dat maakte een enorme indruk."

'Je ziet vliegtuigen kapotgeschoten worden'

Hij was op dat moment erg bang, geeft hij toe. "Op het ergste moment zie je vliegtuigen kapotgeschoten worden en parachutes die niet opengaan. Stipjes aan de horizon die groter en groter worden." Nadat de gesneuvelde geallieerden waren weggehaald, ging Croiset met vriendjes de heide op. "We sneden de touwen van de parachutes los, dat was mooi materiaal. Het was de situatie."

In de loop van de oorlog kreeg Croiset langzamerhand door wat er met zijn vriendjes was gebeurd. "Vlak na de oorlog, toen we terug mochten naar ons huis, moest ik de krant van beneden halen. Daarin zag ik foto's en stap voor stap begreep ik wat er aan de hand was. Ik ben eraan ontsnapt en ik ben daar vreselijk dankbaar voor. Maar ook voel ik mij op een verkeerde manier schuldig dat ik er nog ben."