'We bereiden ons continu voor op het volgende tekort': zorgverleners worstelen met afhankelijkheid van China

Van astmapuffers tot antibiotica tot infuuszakken: Nederland kampt steeds vaker met medicijntekorten. Uit een recente rondgang van WNL blijkt nu ook dat ziekenhuizen kampen met dreigende tekorten aan middelen die de basis vormen voor chemotherapie. In de podcast van Stand van Nederland pleiten politici voor het produceren van medicijnen in Nederland.

Voor de productie van generieke medicijnen als paracetamol, antibiotica en een deel van de chemokuren zijn we voor 80 procent afhankelijk van grondstoffen en medicijnen uit China en India. Ziekenhuizen maken zich zorgen over de beschikbaarheid van verschillende soorten middelen die de basis vormen voor chemokuren.

Thijs Oude Munnink, ziekenhuisapotheker bij het Groningen UMC, moet zich regelmatig in bochten wringen om patiënten van medicatie te voorzien. “We bereiden ons continu voor op een tekort”, vertelt hij in de podcast Stand van Nederland: Wereld op scherp. “Soms weten we echt pas vandaag of we voldoende voorraad voor morgen hebben. Heel af en toe komt het zelfs voor, ongeveer één of twee keer per jaar, dat wij het met rantsoenen moeten doen. Dan gaan we kiezen voor welke patiënten we medicijnen gaan inzetten.” 

Oude Munnink zoekt dan naar alternatieve behandelingen voor patiënten, maar moet mensen soms ook medicijnen ontzeggen ten behoeve van een ander. “Een behandeling waarmee we iemand kunnen genezen, krijgt dan bijvoorbeeld altijd voorrang op een behandeling waarbij we het leven kunnen verlengen."

Meer weten? Luister naar de podcast van Stand van Nederland.

In het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis, ook bekend als het Nederlands Kanker Instituut, vreest Bart Jacobs voor soortgelijke taferelen. “Tot nu toe hebben we altijd nog op tijd een middel in huis kunnen krijgen, maar we maken ons steeds meer zorgen”, vertelt hij.

Er is geen duurzaam Plan B als de toevoer van medicijnen uit Azië plotseling stokt. “Stel je voor, wij krijgen morgen een probleem met een paar geneesmiddelen, dan is er een goede kans dat we uit solidariteit nog iets uit andere landen kunnen krijgen. Maar het is niet zo dat we die medicijnen opeens zelf kunnen gaan maken of dat het ergens anders op de plank ligt.” 

Medicijnen produceren in Nederland: 'Het is verliesgevend'

Weite Oldenziel van OfiMedicine is een van de weinige Nederlandse medicijnfabrikanten die de apparatuur heeft om op grote schaal generieke medicijnen te produceren. Dat zijn medicijnen die je in de voorraadkasten van apothekers, zoals bloeddrukverlagers, pijnstillers en antidepressiva.

Het is echter maar de vraag of hij dat nog lang kan blijven doen. "Het is verliesgevend", geeft hij toe, "maar als we dát niet meer hebben in Nederland, zijn we echt helemaal afhankelijk van China. Het mag niet te lang verlieslatend zijn, maar ik ben ook een vader van kinderen die af en toe ook medicijnen nodig hebben. Ik heb nichtjes met epilepsie, die ook wel eens met lege handen bij de apotheek weg zijn gegaan. Dan denk ik: ja, het moet niet kunnen dat we straks geen medicijnen meer hebben."

Volgens Oldenziel is het preferentiebeleid van zorgverzekeraars een drijvende kracht achter het medicijnprobleem. Zorgverzekeraars vergoeden vaak maar één leverancier, veelal buitenlands, waardoor Nederlandse producenten de deuren moeten sluiten. Als die buitenlandse leverancier een leveringsprobleem heeft, moet de zorgverzekeraar dus ad hoc op zoek naar alternatieven - en dat is in de praktijk niet altijd haalbaar. Oldenziel: "Dan zeggen zorgverzekeraars: het is een mondiaal probleem. Nee, het is een probleem dat je over jezelf hebt afgeroepen, omdat het je het eigenlijk niet interesseert."

Petra Wormser van Zorgverzekeraars Nederland kan zich daar niet in vinden. "Het preferentiebeleid is juist belangrijk, omdat je juist duidelijke afspraken maakt met één fabrikant. Dat zorgt voor leveringszekerheid." Bovendien is het preferentiebeleid volgens Wormser nu veerkrachtiger vormgegeven dan vroeger. "Iedereen wijst naar elkaar in de keten, maar wij hebben al gekeken naar onze verantwoordelijkheid hierin. Als wij op tijd melding krijgen, dan mogen wij dat preferentiebeleid van een fabrikant tegenwoordig loslaten."

'In Nederland medicijnen gaan maken'

Volgens CDA-Kamerlid Harmen Krul kan de Nederlandse overheid twee concrete stappen zetten om verandering teweeg te brengen. "Een: we moeten ons preferentiebeleid verruimen, zodat het aantrekkelijker wordt voor producenten om in Nederland medicijnen te gaan maken. Dan hebben we ook meer in Nederland beschikbaar."

Meer weten? Luister naar deel twee van deze podcastaflevering.

"Twee: we moeten geneesmiddelen gewoon veel meer zelf gaan maken. Dan heb ik het niet zozeer alleen over kankergeneesmiddelen - dat is echt wel complexe materie - maar heel veel generieke geneesmiddelen kunnen apothekers ook gewoon zelf maken. In Nederland is dat nu nog verrekte moeilijk omdat we heel hoge eisen stellen aan producenten, maar als we nou iets minder strak op die regels gaan zitten, dan kunnen we zelf echt al wat aan onze voorraden doen. "

Europarlementariër Bart Groothuis (VVD) ziet ook mogelijkheden op Europees niveau. Hij pleit ervoor dat de EU gaat zoeken naar meerdere leveranciers voor elk medicijn, om risico's te spreiden. "En daar moet vaart achter", stelt hij, "want we zien op het wereldtoneel dat het heel snel gaat. Grote landen proberen de wereld met elkaar te verdelen; er is een politieke schok gaande. Ik verwacht dat dit alles snel in de steigers wordt gezet, maar je moet complexe processen afwerken om zoiets lopend te krijgen. Dat zal echt nog wel jaren duren."

Desalniettemin sluit Groothuis optimistisch af met - hoe ironisch ook - een Chinees spreekwoord: "Het perfecte moment om een boom te planten was dertig jaar geleden, want dan zou 'ie nu mooi bloeien. Maar het op één na beste moment is vandaag. Met andere woorden: we moeten gewoon beginnen."