Na coronapandemie valt nu ook Oekraïne-oorlog ten prooi aan complotdenkers: ‘Georganiseerd in radicaal denken’
Waar we in de coronacrisis te maken kregen met sceptici die de pandemie in twijfel trokken, lijken diezelfde mensen zich nu te richten op de oorlog in Oekraïne. Beelden die naar buiten komen uit bijvoorbeeld Boetsja, waar honderden dode burgers werden aangetroffen langs wegen en in geïmproviseerde graven, worden afgedaan als fake.
De oorzaak is een “dieperliggend gebrek aan vertrouwen in machthebbers en overheden”, zegt desinformatiedeskundige van de Tilburg Institute for Law, Technology, and Society Gwenda Nielen in Goedemorgen Nederland. “Bij de verhalen rond de The Great Reset zie je bijvoorbeeld dat er machthebbers zouden zijn die op wereldniveau de macht in handen proberen te krijgen”.
De aanhangers van dit soort theorieën variëren sterk, “van neonazi’s tot antivaxxers”, zegt Nielen. Zij hebben zich “georganiseerd in een bepaalde manier van radicaal denken. Je ziet dat de antivaxxers nu via de kanalen van The Great Reset tot dit soort theorieën komen”, doelt ze op de verschillende ontkenningen rond de moorden in Boetsja.
De sceptici komen elkaar tegen in groepen op bijvoorbeeld berichtendienst Telegram, vertelt Nielen. Ook zelf neemt ze deel aan zo’n kanaal. “Daarin gaat het net zo goed over Hugo de Jonge als over de slachtoffers in Boetsja, wat nepnieuws zou zijn. Maar het gaat ook over corona. Alles komt terug en loopt door elkaar. Mensen krijgen via dit soort kanalen deze ideeën, omdat ze toch al geen vertrouwen hebben in overheden en feiten.”
Putinverstehers
Volgens Nielen zijn deze mensen inmiddels veelal te bestempelen als pro-Russisch. “Ze noemen zichzelf Putinverstehers. Ze vinden bijvoorbeeld dat Poetin een rechtmatig mandaat had om Oekraïne binnen te vallen.”
Sceptici en complotdenkers lijken dus gevoelig voor propaganda uit Moskou. Volgens Nielen is “manipulatie van perceptie en gedrag van alle tijden, maar maakt internet het eenvoudiger om het op grote schaal te verspreiden”.
Ook maakt Rusland volgens haar gebruik van de moderne gedragswetenschappen om mensen te beïnvloeden. “Er wordt angst gebruikt en onzekerheid gecreëerd door meerdere verhalen naast elkaar te delen. In onzekerheid zijn mensen minder bereid om zich ergens voor in te zetten.”
Boetsja
De beïnvloeding uit Rusland heeft nu ook effect op het ontvangen van de berichtgeving rond Boetsja, merkt Nielen. Volgens haar probeert Moskou het idee te creëren dat Oekraïne de moorden op burgers in scène heeft gezet om zo Rusland in een kwaad daglicht te zetten. Dat die verhalen ook in het Westen worden gedeeld, is volgens haar niet omdat het Kremlin denkt dat wij het geloven. “Ze doen het zodat ze in Rusland kunnen zeggen: wij delen dit ook internationaal, omdat het de waarheid is.”
Op die manier wordt voorkomen dat steun in Rusland voor de oorlog in Oekraïne afbrokkelt. Poetins regime vertelt zelfs “een steeds sterker verhaal dat alle Oekraïners nazi’s zijn en dat verminkingen aan burgers en Oekraïense militairen geoorloofd zijn, om ze daarvoor te straffen”.
Het gevolg is dat ook mensen in het Westen beginnen te twijfelen over de echtheid van de moorden in Boetsja. “Ze horen zo vaak dit soort verhalen dat ze denken: waar rook is, is vuur”, zegt Nielen. “Zo werken mensen. Als je iets meemaakt, probeer je zelf een verklaring te zoeken. Als die verklaring er niet is, kun je die er zelf achter plakken.”
Ondertussen worden in Oekraïne “mensen die verdacht worden van spionage of overloop of niet Oekraïens genoeg zijn vastgebonden aan lantarenpalen met bordjes met ‘verrader’ erop geschreven”. De nieuwsstroom “polariseert enorm daar, maar ook hier”, waarschuwt Nielen.
Social media
Nepnieuws wordt met name verspreid via social media, zoals Twitter, Facebook en Tiktok. “We zijn in Nederland hard aan het werk aan Europese wetgeving. Dat moet ervoor zorgen dat bedrijven als Twitter en Facebook allemaal hun verantwoordelijkheid moeten nemen”, zegt VVD-Tweede Kamerlid Queeny Rajkowski.
“Als er berichten seculieren die oorlog ontkennen of het coronavirus niet serieus nemen, moeten die social media-platformen, die een megafoon zijn, de berichten verwijderen en de trollenlegers geen toegang meer geven”, pleit het Kamerlid.
De vraag is: wie bepaalt wie de waarheid spreekt? Maar volgens Nielen zijn er desondanks een aantal voordehandliggende maatregelen. “Je kunt sowieso zeggen: bepaald gedrag vinden we niet geoorloofd. Je mag geen fake accounts gebruiken, je mag geen robots inzetten, je mag niet geautomatiseerd content verspreiden, je mag niet aanzetten tot haat. Je kunt allerlei regels bedenken.”
“Als je mensen oproept andere mensen te vermoorden, dan kun je zeggen dat we dat niet accepteren zonder de achterliggende reden te beoordelen”, zegt ze. “Daar moeten we meer op inzetten, maar ook op toezicht. Nu ligt het bij de platformen zelf, maar die kunnen een commercieel belang hebben. Er moet een onafhankelijke toezichthouder komen”, besluit Nielen.
LEES OOK: Honderden dode burgers op straat in Boetsja ‘kan incidenteel zijn’
Door: Peter Visser
Maak nu het verschil. Het telt. Word lid van WNL. Klik hier
BBB-Kamerlid en oorlogsheld Gijs Tuinman bij Rick Nieman
- BBB-Tweede Kamerlid Gijs Tuinman, drager van de militaire Willemsorde, over Bevrijdingsdag en vieren van de vrijheid
- Oud-voorzitter van de Eerste Kamer Ankie Broekers-Knol over 4 en 5 mei
- Journalist Frits Barend over herinneringen aan de oorlog en de toename van anti-semitisme
- Psychiater Esther van Fenema over de bestseller The Anxious Generation. Hoe verslavend is de smartphone?
- Electoraal geograaf Josse de Voogd over tv-serie Aangehaakt in Europa. Wat beïnvloedt het stemgedrag?
Kijk zondag vanaf 10.00 uur live naar WNL Op Zondag op NPO 1.
Stand van Nederland: Generatie Europa: de huizencrisis in Ierland
De Nationale Herdenking op de Dam in Amsterdam is zonder grote incidenten verlopen. Tijdens de twee minuten stilte om 20.00 uur was het op en…
Lees meerIn haar zoektocht naar Italianen die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederland verbleven, stuitte podcastmaakster Daniela Tasca op Luciana. Voor de buitenwereld was Luciana een…
Lees meerEen monument voor de voornamelijk Hongaars-Joodse vrouwen die tijdens de Tweede Wereldoorlog in concentratiekamp Reinickendorf in noordwest Berlijn gevangen werden gehouden. Dat is het doel…
Lees meerOp de Dam in Amsterdam zijn even na 18.00 uur al enkele honderden mensen te zien voor de Nationale Herdenking die om 20.00 uur begint….
Lees meerJe hebt het vast weleens gezien. De politie is naar iemand op zoek en verspreidt daarom beelden van een verdachte, maar vrijwel altijd wordt er…
Lees meerVan alle treinstations in Nederland wordt station Tilburg Universiteit het vaakst overgeslagen. Dat heeft Omroep Brabant samen met de NOS uitgezocht. Het station dat veelal…
Lees meerOv-bedrijf Hermes leidt studenten op tot buschauffeur om de personeelstekorten aan te pakken. Een wervingsactie in de regio Eindhoven heeft zestig student-chauffeurs opgeleverd, maakt het…
Lees meerBlokker heeft een akkoord bereikt over een belangrijke herfinanciering, waardoor de toekomst van de winkelketen is veiliggesteld. Dankzij de lening kan de keten de komende…
Lees meerJA21-leider Joost Eerdmans sliep vannacht in het Limburgse Nederweert in de buurt van een windturbine. Hij wil dat windmolens op land in Nederland verboden worden….
Lees meerMet name pro-Palestijnse activisten zijn van plan om de twee minuten stilte tijdens Nationale Dodenherdenking te verstoren. Dat zegt Telegraafjournalist Silvan Schoonhoven in het radioprogramma…
Lees meerBlijft het overal twee minuten stil tijdens de Dodenherdenking? Ons land staat onder hoogspanning, talloze activisten dreigen met acties. Presentator Maaike Timmerman neemt het in…
Lees meerDe provincie Gelderland heeft vrijdag een vergunning verleend voor het gebruik van een paintballgeweer tegen een wolf op de Noord-Veluwe. De provincie meldt dat het…
Lees meerDe Europese Unie en Spanje hebben een netwerk blootgelegd van websites die een sleutelrol zouden spelen in het verspreiden van Russische propaganda. De websites deden…
Lees meerEnkele verwaarloosde honden, katten en varkens en tientallen kippen en sier- en zangvogels zijn woensdag in beslag genomen in de gemeente Echt-Susteren. Het is voor…
Lees meerRechtbanken in ons land hebben het afgelopen jaar 24 antisemitisme-strafzaken behandeld. Dat is het hoogste aantal in vijf jaar tijd en een verdubbeling ten opzichte…
Lees meer