Gebrek aan transparantie over missie in Afghanistan: ‘Boosheid onder veteranen’

Journalisten Olof van Joolen en Silvan Schoonhoven schreven een boek over de Nederlandse missie in Uruzgan: Schaduwoorlog. Twee maanden nadat Nederland zich terugtrok uit Afghanistan, viel Kabul in handen van de Taliban. Het roept de vraag op wat de missie heeft opgeleverd. Veteranen zijn vooral kritisch over het gebrek aan transparantie over de missie, stellen de journalisten van De Telegraaf.

De missie in Uruzgan duurde van 2006 tot en met 2010 en was de grootste Nederlandse operatie sinds de Tweede Wereldoorlog. Militairen vertrokken naar Afghanistan met het idee het land te helpen op te bouwen, maar al snel bleek dat er ook een andere taak voor ze lag: ze moesten ook vechten. Er vielen 25 Nederlandse doden en honderden gewonden. Volgens Van Joolen en Schoonhoven is het doel van de missie vooraf nooit eerlijk verteld.

Kritiek op transparantie

In het boek spreken Van Joolen en Schoonhoven tal van betrokkenen, van soldaat tot generaal. Ze zijn vooral kritisch over het gebrek aan transparantie voorafgaand aan de missie. "Het belangrijkste punt wat zij maken is dat er veel boosheid is onder militairen over de mismatch", zegt Van Joolen in Goedemorgen Nederland op NPO 1.

Zo dachten soldaten dat ze naar Afghanistan vertrokken om te helpen met de wederopbouw. "Dat was toch een frame wat er destijds door de politiek opgeplakt is om die missie verkocht te krijgen, met name aan de linkerzijde van het politieke spectrum. Met dat gevoel is vooral de eerste lichting weggestuurd."

Bij terugkomst in Nederland bleek het onder familie en vrienden nog niet altijd te zijn ingedaald dat het er in werkelijkheid heel anders aan toeging. "Die jongens kwamen terug en hoorden: hebben jullie een beetje lekker bijgekleurd, terwijl jullie scholen aan het bouwen waren en wipkippen hebben neergezet?", zegt Van Joolen. "Als dan je realiteit is geweest dat je dag in en uit moest vechten, schuurt dat. Dat blijft deze missie jaren later nog achtervolgen."

Volgens oud-Commandant Landstrijdkrachten Mart de Kruif, die een jaar in Uruzgan heeft gediend, moet je "vanaf het begin heel duidelijk zijn wat je als politiek wil bereiken en waarom je ergens heengaat", zegt hij in Goedemorgen Nederland. Dat was volgens hem niet het geval. "Zeg waarom we het doen, wat we willen bereiken en soms ook hoe lang het gaat duren." Het pleit voor meer transparantie.

'Sommigen verlangen er bijna naar terug'

Volgens Schoonhoven kijken militairen "heel wisselend" terug op de missie in Uruzgan. "Sommige militairen beschouwen het nog steeds als het prettigste wat ze hebben gedaan in hun leven. De kameraadschap, de saamhorigheid, het samen naar één doel toewerken. Ze zeggen: dat is iets wat je in het latere leven nooit meer tegenkomt. Ze missen die periode echt en verlangen er bijna naar terug."

Maar voor velen er is ook een andere kant van de medaille. "Je hebt ook een deel dat nog te maken heeft met de nasleep. Ze hebben nog steeds nachtmerries en herbelevingen. Ze moeten terugdenken aan vreselijke dingen die ze daar gezien hebben. Aanslagen, vuurgevechten, mortieraanvallen en angst tijdens hinderlagen. Daar schrikken ze nog van wakker."

Militairen die in Uruzgan dienden waren vaak ook nog erg jong, zeggen Van Joolen en Schoonhoven. "Dat is niet onlogisch: soldaten, met name de manschappen, zijn in oorlogen altijd jonge kerels. Maar in dit geval waren ze écht jong", zegt Van Joolen. "Gasten die hun basisopleiding hadden gedaan en minder dan een jaar later al in Afghanistan zaten en moesten vechten voor hun leven. Ze kregen daar enorm heftige situaties voor hun kiezen. Eén van de dingen die we in het boek willen laten zien is: wie waren nu eigenlijk de jongens die daar zaten?"

Was Uruzgan een succes?

Volgens Schoonhoven is het achteraf lastig te stellen of de missie in Uruzgan een succes was, omdat het doel vooraf niet helder is geformuleerd. "Je zou kunnen zeggen van wel. Toen wij er zaten is er een grote vooruitgang geboekt op het gebied van stabiliteit en vrede. De handel bloeide op, dorpen kwamen tot leven, mensen konden weer relatief veilig reizen. Maar in 2010 zijn we vertrokken en we hebben het overgedragen aan de Britten. De stijgende lijn is nog een tijd doorgezet, maar een aantal jaar later is de weg naar beneden begonnen. De regering werd corrupter en de Afghanen moesten het uiteindelijk zelf doen. Daar is het uiteindelijk misgegaan, maar dat betekent niet dat onze missie is mislukt."

Volgens Van Joolen zijn er onder veteranen "verschillende kampen". "Er is een groep die zegt: we hebben niet kunnen brengen wat er van ons verwacht werd." Maar er zijn ook militairen die stellen dat ze "vakmatig een klus hebben geklaard". "Het is niet iets waarbij je een soort levenslange garantie aflevert."

Volgens Van Joolen zijn er lessen geleerd. "Maar laten we zeggen: communicatie en defensie blijft een heikel punt. Je ziet dat zodra de politieke dimensie erbij komt, er de onweerstaanbare verleiding is om het af te zwakken en de woorden heel mild te kiezen. Bij heel veel dingen die bij defensie niet lekker lopen, heeft het te maken met het spanningsveld tussen de politiek die het liever wat mooier voorstelt dan het is en de militairen die zelf het helemaal niet erg vinden als het gewoon wordt gezegd hoe het is", aldus Van Joolen.

LEES OOK: Voorzitter defensievakbond: ‘Defensie nu feitelijk verwaarloosde organisatie’