Bloederige opstand op Texel ‘vergeten geschiedenis’: ‘Het rustige eiland werd een slagveld’

Het is vandaag precies 75 jaar geleden dat Texel als allerlaatste plaats in Europa werd bevrijd. Aan de bevrijding ging een gigantisch bloedbad vooraf, waarbij meer dan 1000 mensen om het leven kwamen. Het begon met een opstand van krijgsgevangen genomen Georgiërs, die door de Duitsers op Texel waren gestationeerd.

"Er zijn boeken over geschreven, maar het is geen algemeen bekend verhaal, maar wel héél bijzonder", zegt hoofdredacteur van Elsevier Weekblad Arendo Joustra in Goedemorgen Nederland op NPO 1.

"We staan hier op de bunker Loodsmansduin op het zuiden van Texel", zegt documentairemaker Arnold van Bruggen. De bunker was één van de decorstukken in een bloedige opstand. "Dit was eigenlijk het centrum van de zuidbatterij. Een hele grote fortificatie van de Duitsers, onderdeel van de Atlantikwall. De Georgiërs probeerden dit in de oorlog te veroveren, maar de lukten niet. De Duitsers vonden dit een gruwelijke muiterij, en besloten heel hard terug te slaan, ook al was het al mei 1945." De Duitsers executeerden alle Georgiërs die ze konden vinden.

Een rustige oorlog

Op Texel was het relatief rustig tijdens de oorlog, zegt Joustra. "In eerste plaatst omdat Texel verloren lag boven Nederland. Er was voldoende eten. Men dacht: de oorlog duurt lang, maar we komen hem goed door." Op 6 mei 1945, toen het einde van de oorlog in zicht was, brachten de krijgsgevangen Georgiërs midden in de nacht tweehonderd Duitse officieren om het leven. "Niet met schoten, maar met de marionet. Een verschrikkelijk bloedbad."

Het gebeurde niet in een opwelling. De Georgiërs hoopten het einde van de oorlog te halen. Ze zouden naar het front worden gestuurd, om daar te vechten voor de Duitsers. Joustra: "Dan zouden ze kanonnenvoer zijn geworden. Het was een soort laatste actie om dat te voorkomen. Maar ze hebben het niet goed voorbereid. Ze konden de twee forten, in het zuiden Texel en in het noorden van Texel, niet veroveren." De commandant van de Duitsers, Klaus Breitner, was net op tijd om het vaste land te bellen toen de Georgiërs in opstand kwamen. De hulptroepen die werden gestuurd waren 600 SS'ers van het vaste land. "Zij hebben toen verschrikkelijk huisgehouden onder de Georgiërs. Het rustige Texel werd een slagveld, en de Texelaren zaten er midden in. Niet een paar dagen, maar zes weken lang."

Ook veel slachtoffers onder Texelaars

Voor de Duitsers was de opstand een enorme belediging. "Hitler werd persoonlijk gewaarschuwd door Breitner. Hitler zat al in zijn bunker in Berlijn en zei: 'iedereen oppakken en doodschieten'. De Georgiërs hadden een Duits uniform aan, maar daarin mochten ze niet worden begraven. Ze moesten zich uitkleden en werden naakt op de rand van een kuil doodgeschoten."

"Sommigen Texelaren hebben de Georgiërs in huis genomen, of ze 's avonds eten gegeven", vervolgt Joustra. De Duitsers gingen het hele eiland over om iedereen te vinden. Er zaten bijvoorbeeld Georgiërs in een hooiberg.

Er zijn nog ooggetuigen van het drama op Texel in leven. Een man herinnert zich hoe de Georgiërs het bos in werden gedreven door de Duitsers. Maar in het bos was geen eten, voegt een vrouw daaraan toe. De Georgiërs gingen 's nachts naar boerderijen, in de hoop wat te kunnen eten. "En als een boer dan zo gek was, en mijn vader was zo gek, gaf een boer ze te eten."

Wie de Georgiërs hielp, betaalde daar een hoge prijs voor, zegt Joustra. "Wie de krijgsgevangenen hielp, werd zelf doodgeschoten. Er zijn meer dan honderd mensen zijn Texel om het leven gebracht."

Georgiërs naar Siberië gestuurd

Uiteindelijk werd ook Texel bevrijd. De Canadezen kwamen op 20 mei 1945 aan op het eiland. "Op Texel wordt vier keer gevlagd. 6 april gaat ze vlag half stok en op 4 mei gaat de vlag halfstok. Op 5 mei en ook vandaag gaat de Nederlandse vlag in top voor de bevrijding."

De Duitsers hadden zich formeel opgegeven, en werden door de Canadezen als krijgsgevangenen naar het vaste land gestuurd. 200 van de 750 Georgiërs wisten de slachtpartij te overleven, omdat zij bij Texelaars konden schuilen. Zij keerden terug naar de Sovjet-Unie. Daar stond een nare verrassing op ze te wachten. "Iedereen die in Europa had gevochten werd door Stalin naar Siberië gestuurd", zegt Joustra. "Stalin kwam zelf uit Georgië, maar accepteerde niet dat mensen in krijgsdienst gingen. Of überhaupt in Europa waren geweest. Mensen die gevochten hadden tot Berlijn, werden naar Siberië gestuurd."

Slechts een paar Georgiërs die op Texel waren gestationeerd, keerden uiteindelijk terug naar hun vaderland. "Er zijn contacten geweest tussen de soldaten toen en de inwoners van Texel. Een soort reünie is er geweest."

LEES OOK: VVD en D66: ‘5 mei moet een vrije dag worden voor iedereen’

Wat rest is de geschiedenis van een krankzinnige nacht, en de gruwelijke weken die daarop volgden. Joustra: "De Texelaars waren niets gewend. Ze konden vaak ook niet schieten. De Texelaars moesten schuilen in de strijd en werden soms ook in de rug geschoten. Er zijn veertien mensen van Texel, jonge mannen vaak, willekeurig opgepakt. Die zijn op een vrachtwagen geladen. Vier konden eraf springen en hebben het overleefd. De andere tien zijn doodgeschoten."

Niet iedereen was blij met de opstand

Op Texel wordt volgens de hoofdredacteur van Elsevier op verschillende manieren teruggedacht aan op de opstand. "Het is een beetje wie je spreekt daar." Als de opstand niet was gebeurd, had Texel heel rustig 5 mei bereikt, denkt Joustra. "Ook veel boerderijen zijn in brand gestoken, dus het was echt een puinzooi. Maar de Georgiërs wilden voorkomen dat ze aan het front zouden sterven, dus die kun je wel begrijpen. De ene zegt: prima dat het gebeurd is, begrijpelijk. De ander zegt: was het maar nooit gebeurd. Er zijn meer dan duizend mensen om het leven gekomen."

VVD-Kamerlid Judith Tielen kende het oorlogsverhaal van Texel niet. "Je denkt dat Nederland bevrijd is. Dat vieren we altijd op 5 mei. En dan hoor je dat meer dan twee weken later nog zoveel mensen het leven hebben gelaten in de oorlog. Dat is heftig."

Joustra vindt het niet heel vreemd dat het verhaal over de bloederige opstand op Texel minder bekend is. Hij denkt dat bijvoorbeeld de verschrikkelijke geschiedenis van de holocaust, waarbij 6 miljoen joden zijn vermoord, en de verhalen over de twintig miljoen Russen die zijn gestorven, lokale verhalen overschaduwen. "Texel is dan een klein verhaal. Je hebt ook het bombardement op Nijmegen, of de bevrijding in Zeeland. Er zijn veel verhalen lokaal die spelen, en het is goed dat ze bekend worden."

LEES OOK: Hans de Boer (VNO-NCW) over steunpakket 2.0: ‘We proberen er het beste van te maken’