Rusland ontregelt GPS-informatie Europese passagiersvliegtuigen: 'Daarom terug naar jaren 60'

De oorlog in Oekraïne raakt ook de Europese luchtvaart. Russische straalzenders saboteren niet alleen het GPS-verkeer richting Oekraïense drones en straaljagers, maar ontregelen ook de informatievoorziening in de cockpit van passagiersvliegtuigen. Journalist Jill Bleiksloot onderzoekt in de nieuwe aflevering van Stand van Nederland: Wereld op Scherp het fenomeen 'spoofing'.

''Kijk, deze radar laat zien wanneer er 'terrein' in de buurt is. Bij een berg zie je bijvoorbeeld een rode vlek'', vertelt piloot Coen George (Vereniging Nederlandse Verkeersvliegers) in de cockpit van een simulatorvliegtuig. Bij rood begint het systeem te piepen. 'Attentie, optrekken!' Ware het niet dat er helemaal geen berg te zien is. Het GPS-verkeer blijkt in de war geschopt.

''In de nacht of bij bewolking kun je niet verifiëren of dit een echte of een valse waarschuwing is'', legt George uit. ''Daarom is het belangrijk dat we met z'n tweeën in de cockpit zitten. Samen kunnen we een analyse maken en tot de conclusie komen of het een daadwerkelijke waarschuwing is.''

Verschillende vliegtuigbouwers werken aan modellen waar de rol van de tweede piloot wordt overgenomen door kunstmatige intelligentie. ''Dat vind ik een onveilig idee'', zegt George resoluut.

Rusland, Israël en China

1400 Nederlandse vluchten hebben inmiddels te maken gehad met spoofing. ''Voordeel is dat we weten waar het vandaan komt. Het komt vooral bij conflictgebieden voor: Rusland, Israël en Iran. Dit zijn gebieden waar we niet overheen vliegen, maar soms kom je per ongeluk toch in zo'n spoofinggebied terecht.''

Nabij conflictgebieden schakelen de piloten GPS-systemen uit. ''Dan keren we terug naar hoe we het in de jaren 60 deden, aan de hand van bakens. Zo kunnen we onze positie alsnog bepalen en ondervangen we dat we dit soort meldingen krijgen.''

Spoofing heeft vervelende gevolgen, aldus George. ''Als je op de terugweg naar Amsterdam bent en je hebt spoofing meegemaakt, heb je er tot de landing last van, omdat het vliegtuig nog steeds geïnfecteerd is.''

BabyTV

Spoofing en het soortgelijke jamming worden op meerdere manieren toegepast, weet Michel Keuning, directeur van het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum (NLR). ''Het bekendste voorbeeld is Baby TV, waar opeens Russische propaganda op te zien was in plaats van kindertelevisie.''

Het NLR onderzoekt spoofing en jamming in een zogenoemde EMC-kooi, waar geen andere signalen binnen kunnen komen. Presentator Bleiksloot neemt de proef op de som. Ze opent haar kaarten-app in de kooi, gevestigd in Marknesse. Vervolgens ziet ze dat ze volgens haar GPS-tracker midden op de landingsbaan van Schiphol zou staan.

Meer weten? Kijk deze uitzending van Stand van Nederland: Wereld op Scherp nu terug via NPO Start.