Drones, trollen en sabotage: zo werkt hybride oorlogsvoering in Europa
Een drone boven een Europees vliegveld, een misleidende tweet die miljoenen mensen bereikt, een mysterieuze storing in het stroomnet of hackers die binnendringen in politieke partijen: het zijn stuk voor stuk voorbeelden van moderne conflicten die niet langer via traditionele wapens worden uitgevochten.
In de nieuwste aflevering van de WNL-podcast Stand van Nederland: Wereld op Scherp spreken journalisten Elif Isitman en Erik de Vries Lentsch met Han Bouwmeester, brigadegeneraal en hoogleraar militair-operationele wetenschappen aan de Nederlandse Defensie Academie, over de opkomst en impact van hybride oorlogsvoering.
Alles weten over hybride oorlogsvoering? Luister naar de podcast van Stand van Nederland: Wereld op Scherp. De tekst gaat hieronder verder.
Strijd buiten het slagveld
Hybride oorlogsvoering omvat alle vormen van agressie die níét onder het klassieke militaire optreden vallen, maar die wel bedoeld zijn om een tegenstander te verzwakken of te beïnvloeden. Denk aan spionage, sabotage, cyberaanvallen, desinformatie of het verstoren van vitale infrastructuur. Volgens Bouwmeester is het een inmenging van verschillende soorten middelen, vergelijkbaar met hoe we hybride auto’s kennen: een combinatie van technieken die samen effectiviteit vergroten.
Het tijdperk waarin oorlog alleen werd geassocieerd met tanks, straaljagers en schepen ligt volgens hem ver achter ons. "Tegenwoordig kan het ook in de informatieomgeving, met economische of diplomatieke middelen. Op vele vlakken kan dat nu gebeuren."
Geen nieuw fenomeen
Hoewel de term tegenwoordig veel valt, mede door de Russische inval in Oekraïne, is het verschijnsel zelf bepaald niet nieuw. Bouwmeester wijst erop dat bijna elk historisch conflict elementen van hybride oorlogsvoering bevatte. Zelfs de Tweede Wereldoorlog, lang gezien als hét voorbeeld van conventionele strijd, kende grootschalige propaganda en desinformatiecampagnes.
"Als je het afzet tegen het tijdsbeeld, kun je zelfs teruggaan tot de Griekse en Romeinse oudheid", zegt hij. Toen al zetten staten alle beschikbare middelen in om vijanden te ondermijnen. Ook buiten het slagveld, weet Bouwmeester.
De gamechanger: social media
Wat hybride oorlogsvoering vandaag de dag anders maakt, is de ongekende snelheid en schaal van informatieverspreiding. Social mediaplatforms geven staten, organisaties én individuen ruimte om sentimenten te beïnvloeden zonder tussenkomst van bekwame journalisten. "Iedereen kan erop en iedereen is tegenwoordig een beetje journalist", aldus Bouwmeester. "Het gaat niet meer om feitelijke informatie, maar om gevoelens, en veel mensen gaan daarin mee."
Die kwetsbaarheid wordt internationaal uitgebuit. Russische trollenfabrieken zijn inmiddels berucht, onder meer vanwege aantoonbare inmenging in de Amerikaanse verkiezingen van 2016 en 2020, beïnvloeding van de Brexit-campagne en een hack op de partij van Emmanuel Macron.
Niet alleen Rusland
Toch is het volgens Bouwmeester te simpel om hybride tactieken uitsluitend aan Rusland toe te schrijven. "De Russen zijn er zeer bedreven in, maar dat wil niet zeggen dat andere landen het niet doen. Natuurlijk doet het Westen het ook, alleen we melden daar minder over." Het feit dat analisten vooral kijken naar Russische activiteiten betekent volgens hem niet dat andere staten, mogelijk zelfs NAVO-landen, vrijuit gaan.
Een grijs gebied zonder oorlogsverklaring
Een ander kenmerk van hybride oorlogsvoering is dat er nauwelijks nog sprake is van formele oorlogsverklaringen. "Er is een schimmig gebied ontstaan", legt Bouwmeester uit.
Kleine, losstaande incidenten kunnen onderdeel zijn van een bredere strategie, aangestuurd door één actor, maar dat verband is vaak moeilijk te bewijzen. Juist dat maakt hybride dreiging zo lastig te bestrijden: het vereist verfijnde detectiesystemen én sterke analytische capaciteit om verbanden te herkennen.
“Over de Tweede Wereldoorlog wordt altijd gezegd dat het typisch een conventioneel conflict was, waarbij grote geallieerde legers tegen de Duitsers vochten, of tegen de Japanners. Dat was niet zo.”
Drones boven Europese vliegvelden
De recente meldingen van drones boven luchthavens in Europa passen volgens Bouwmeester in dat grijze gebied. Dergelijke incidenten blijven vaak net onder de drempel van een openlijke oorlogsverklaring, maar veroorzaken wel onrust.
Ze testen bovendien de solidariteit binnen de NAVO: wat als het één bondgenoot treft, maar de rest niet? "Dat kan tot tweespalt leiden", stelt hij. "En dat is precies wat een land dat hier mogelijk achter zit, wil bereiken."
De oorlog die nooit verklaard wordt
Hybride oorlogsvoering is daarmee de strijdvorm van onze tijd: ongrijpbaar, grensoverschrijdend en continu aanwezig, vaak zonder dat burgers het merken. Maar de effecten zijn er. Het is een vorm van oorlog die niet wordt aangekondigd, maar wel degelijk wordt gevoerd.