Cijfers: Nederlandse wapenimport uit Israël groeide explosief tijdens Gaza-oorlog

Nederland bestelde voor 556 miljoen euro aan militair materieel uit Israël in 2024, toen de Gaza-oorlog in volle hevigheid woedde. Dat is een stijging van maar liefst 201 miljoen euro vergeleken met het jaar ervoor, blijkt uit nieuwe cijfers die het WNL-programma Stand van Nederland opvroeg bij het ministerie van Defensie. De cijfers werpen de vraag op hoe afhankelijk de Nederlandse krijgsmacht is van Israëlische leveranciers. 

Nederlandse wapenimport uit Israël is een heet hangijzer geworden vanwege het geweld in Gaza. Linkse partijen willen dat de import stopt, maar de regering zegt dat Nederland niet zonder kan. Een embargo zou volgens minister Brekelmans van Defensie leiden tot "grote problemen wat betreft operationele gereedheid".

Klopt dat? Hoe afhankelijk ís Nederland militair gezien van Israël? Om deze vragen te beantwoorden, verzocht Stand van Nederland om de Defensie-inkoop bij de Israëlische defensie-industrie, voor de jaren 2022 tot en met 2025. Behalve de bedragen vroegen we ook om de percentages: hoeveel van de totale inkoop werd gedaan in Israël?

De cijfers

Defensie gaf ons de cijfers van 2022 tot en met 2024, uitgesplitst voor de drie verschillende stappen die het ministerie zet bij het kopen van materieel. Want een tank gaat niet in één keer over de toonbank. 

De tekst gaat hieronder verder.

Een opdracht voor materieel wordt eerst 'vergund'. Een vergunde opdracht kan vervolgens leiden tot een bestelling, maar dat kan jaren duren of zelfs helemaal niet gebeuren. Pas bij een bestelling belooft Defensie definitief om voor spullen te betalen. De betaling gebeurt ook weer later. Kortom, er zijn drie bedragen voor de drie stappen in het aanschaffen van wapens: vergund, besteld, betaald. 

Voorbeelden van aangeschaft materieel zijn antitankwapens, een radar tegen drones, en een systeem om vliegtuigen en helikopters te beschermen tegen raketten. 

De bedragen springen met honderden miljoenen omhoog per jaar - ook in 2024, het jaar dat de Gaza-oorlog tot steeds meer controverse leidt in de Nederlandse samenleving en in de internationale gemeenschap. Het bestelde bedrag stijgt met 201 miljoen euro in 2024; het vergunde bedrag verdrievoudigt dan zelfs, naar 643 miljoen euro. 

Het Israëlische aandeel in het Nederlandse arsenaal

Een nuancering: ook de totale Defensiebudgetten groeien in deze periode, omdat Nederland zijn krijgsmacht wil versterken sinds de Russische invasie van Oekraïne in 2022. Zo komt het dat het relatieve aandeel van Israëlische leveranciers in de materieelinkoop minder dramatisch stijgt dan de absolute getallen. Dat valt hieronder te zien. 

De tekst gaat hieronder verder.

De percentages lijken zelfs laag - slechts enkele procenten - terwijl het ministerie van Defensie stelt dat het deels afhankelijk is van Israëlische leveranciers. Hoe rijmt Defensie dat met elkaar? 

Het ministerie laat weten: "In sommige gevallen komt het beste materieel van Israëlische bedrijven of die daar zijn geregistreerd. Het betreft diverse essentiële militaire systemen of onderdelen daarvan waarvoor nauwelijks of geen alternatieven beschikbaar zijn, of waarbij alternatieven niet binnen de noodzakelijke termijn kunnen worden geleverd." De volledige reactie en gedetailleerde cijfers zijn hier te lezen.

Hoe afhankelijk is de Nederlandse krijgsmacht van Israël?

Als Stand van Nederland experts vraagt naar alternatieve wapens, blijkt: er zijn wel degelijk andere landen waar Nederland vergelijkbaar materieel kan kopen. Dat zeggen vier onafhankelijke deskundigen op het gebied van wapenhandel en defensie-industrie.

"Ja, die zijn er absoluut", zegt Peter Wijninga van denktank HCSS. "Met name in Amerika, maar ook binnen Europa zijn alternatieven te vinden." Frank Slijper van vredesbeweging PAX zegt: "Voor bijna alles wat we uit Israël kopen, is een alternatief."

Wat Nederland in Israël koopt zijn "een paar substantiële maar niet onmisbare projecten", stelt Pieter Wezeman van denktank SIPRI. Hij vindt het ‘moeilijk om iets te noemen’ waarvoor geen andere optie bestaat in een ander land. 

Zelfs de Israëlische defensie-industrie zelf weet dat er alternatieven zijn, zegt Erella Grassiani, die deze industrie onderzoekt aan de Universiteit van Amsterdam. Zij vertelt: "Mensen uit het veld zeggen: 'Iedereen kijkt naar ons, maar de Amerikanen kunnen hetzelfde wat wij kunnen.'"

Niet uniek, wel snel

Tegelijkertijd erkennen de experts dat de Nederlandse krijgsmacht misschien langer op wapens moet wachten als het die elders bestelt. Want Israël kan vlug leveren. Zo ging de levering van het raketsysteem ‘PULS’ aan Nederland snel, zegt Slijper. Volgens Wijninga komt dat doordat Israëlische bedrijven platte en dus flexibele organisaties zijn. "Er zitten weinig schijven tussen." Zo kunnen ze snel beslissingen nemen. 

Voor Nederland betekent de keuze voor een Israëlische leverancier - of welke leverancier dan ook - juist minder flexibiliteit. Wapens kopen is namelijk geen eenmalige keuze. Na de aankoop zit een krijgsmacht vast aan de leverancier voor onderhoud, reserveonderdelen en updates. "Doordat je een systeem koopt, ontstáát er ook een afhankelijkheid", stelt Wijninga. "Het is hetzelfde als met je auto: als je een bepaalde auto koopt, ben je afhankelijk van de garage waar je hem koopt. Als je problemen hebt, moet je daarnaartoe."