Vijftig jaar na 'vergeten' treinkaping Wijster: 'Nederland heeft een grote fout gemaakt'

Het is dinsdag precies vijftig jaar geleden dat een trein bij Wijster plots werd stilgezet door zeven jonge, gewapende Molukkers. Op 2 december 1975 kaapten ze de stoptrein tussen Groningen en Zwolle. Een kaping die tot 14 december duurde en waarbij drie doden vielen. Podcastmaker en presentator bij RTV Drenthe Herma Boer noemt de treinkaping "vergeten". In Goedemorgen Nederland op NPO 1 legt ze uit waarom.

Volgens haar is de treinkaping bij De Punt in 1977, bijna anderhalf jaar later, veel beter in het geheugen blijven zitten dan Wijster. "Maar het was de eerste treinkaping in Nederland die lukte en duurde twaalf dagen. Toch zijn mensen het vergeten."

Dat was de reden voor de journalist om een podcastserie te maken, vijftig jaar na dato. De betrokkenen die ze voor de podcast sprak hebben de kaping allerminst uit het geheugen gewist. "We belichten het verhaal vanuit allerlei kanten. Mensen die in de trein hebben vastgezeten, wat een traumatische ervaring is geweest. En ook in de Molukse samenleving heeft het diepe sporen nagelaten. Het is heel gevoelig geweest. In de jaren erna werd je als Molukker erop aangekeken."

'Gelijk twee mensen doodgeschoten'

De jonge Molukkers uit Bovensmilde gingen, met hun wapens verpakt in sinterklaaspapier, de trein in en trokken tussen de weilanden aan de noodrem. "De eerste dag was direct heel heftig, er zijn gelijk twee mensen doodgeschoten. De machinist tijdens een soort worsteling en een soldaat. Die is uit de trein gehaald en om het leven gebracht. De toon van dreiging en geweld werd direct gezet."

De kapers wilden dat Nederland de belofte nakwam dat Molukkers een eigen republiek kregen. Die belofte gaf de Nederlandse regering begin jaren 50. Dat zit zo: de Republiek der Zuid-Molukken (RMS) werd in april 1950 uitgeroepen op het eiland Ambon, kort na de Indonesische onafhankelijkheid. De RMS werd opgericht door Zuid-Molukse leiders die zich verzetten tegen de integratie van de Molukken in de Republiek Indonesië. De afscheiding werd als illegaal beschouwd en door Indonesië in november 1950 de kop ingedrukt.

In 1951 kwamen vervolgens 12.500 Molukkers naar Nederland die in doorgangskampen, waaronder in Westerbork, werden gehuisvest. "Vanuit Indonesië zijn ze naar Nederland gehaald, omdat ze hadden gevochten voor het Nederlandse leger en niet meer veilig waren in Indonesië, dat onafhankelijk was geworden."

Grote fout

Kortom, de Molukkers werden met goede intenties en voor hun eigen veiligheid naar Nederland gehaald, benadrukt Boer. Daarna heeft Nederland een grote fout gemaakt. "We deden de belofte dat ze op termijn terug konden, naar hun eigen staat. Dat gebeurde maar niet en dat borrelde jaren."

De eerste generatie Molukkers in Nederland heeft verdriet gevoeld, maar accepteerde de situatie zoals die op dat moment was. "Het was vooral de tweede generatie die het verdriet bij de ouders zag en dacht, hier moet wat gebeuren."

Jörgen Raymann voegt in de studio toe: "Molukkers werden op zee gewoon van hun rangen gestript. Dan kom je hier in een oud concentratiekamp terecht waar je voor een paar cent per week moest leven met je gezin..."

Suriname wel onafhankelijk

Tegelijkertijd kreeg Suriname ook de belofte van onafhankelijkheid, een belofte die Nederland in november 1975 wel nakwam. De woorden die koningin Juliana sprak nadat ze de akte van overdracht ondertekende, zette kwaad bloed bij Molukkers. "Ze zei iets in de trant van 'onafhankelijkheid is iets wat elk volk verdient'. Er was al veel woede, dit leek wel het laatste stukje om die radicale cocktail te bewerkstelligen."

Het gevolg was de lange treinkaping, waarmee de Molukse kapers de regering wilde dwingen om de eigen soevereine staat voor Molukkers te regelen. "De kapers hadden zich goed voorbereid. Eén van de kapers heeft vooraf een treinreis gemaakt en is spoorpalen gaan tellen. Zo wist hij precies op welk punt hij aan de noodrem moest trekken."

34 kogels

Een van de passagiers in de trein was de toen 34-jarige Rob de Groot. De kapers wilden hem vermoorden nadat de overheid duidelijk maakte hun eisen niet in te willigen. De Groot ontliep met geluk executie door op de eerste dag van de kaping uit de trein te springen. Vervolgens bleef hij roerloos liggen en deed hij net alsof hij dood was. "Als ik het me goed herinner, hebben ze 34 kogels op me afgevuurd", blikt hij terug in de podcast. "Waarvan alleen mijn colbert enige gaten vertoonde." De kapers dachten dat ze hem hadden doodgeschoten, maar op een onbewaakt moment liep hij naar de vrijheid.

Podcastmaker Boer zegt dat bij De Groot achteraf een schuldgevoel is ontstaan. "Na hem werd uiteindelijk de 31-jarige soldaat Bert Bierling doodgeschoten. Hij had zoiets van: nu is iemand anders doodgeschoten, maar anders was ik het slachtoffer geweest."

Tijdens de kaping ontstond op een gegeven moment een bijzondere situatie, waar toen net een naam aan gegeven was: het Stockholmsyndroom. "Er is een kentering gekomen tijdens de kaping. Er vielen in het begin drie doden, maar daarna werd het vreedzaam, ook met de band tussen de kapers en de passagiers. Er ontstonden gesprekken."

Dutch approach

De overheid "onderhandelde, onderhandelde en onderhandelde", zegt Boer. "De echte Dutch approach, om niet gelijk met geweld in te grijpen, maar om te proberen in gesprek te blijven." Uiteindelijk leidde dat tot overgave. "In principe heeft deze benadering wel gewerkt, zodat ze de kaping niet met geweld hoefden te beëindigen."

Na afloop van de kaping zei de toenmalige vicepremier, Dries van Agt, dat de kaping "diepe sporen in de Nederlandse bevolking heeft achtergelaten".

Volgens Boer is het goed om te beseffen dat Nederland een gedeelde geschiedenis met Molukkers heeft. "Ook een gedeeld leed door deze acties. Ik denk dat het goed is om te zien dat we heel ver zijn gekomen in hoe we nu met elkaar een samenleving vormen."

De podcastserie De Vergeten Treinkaping is nu te beluisteren via Spotify, iTunes of via de website van RTV Drenthe.