Minister Van Oosten reageert op stijging procesafspraken: 'Je wil dat niemand zijn straf ontloopt'

Procesafspraken tussen het Openbaar Ministerie (OM) en verdachten zijn volgens demissionair minister van Justitie en Veiligheid Foort van Oosten (VVD) onvermijdelijk vanwege tekorten bij het OM en in het gevangeniswezen. Hij vindt het tegelijkertijd belangrijk dat niemand zijn straf ontloopt en dat zware criminelen nog steeds een stevige straf krijgen.

De NOS meldde zaterdag dat het OM de afgelopen drie jaar 550 keer procesafspraken heeft gemaakt. In ruil voor een lagere straf ziet de verdachte af van een uitgebreide rechtszaak, wat tijd bespaart en de druk op het gevangeniswezen verlaagt. Een rechter moet de afspraken altijd goedkeuren.

Van Oosten erkent dat het lastig is om uit te leggen, maar ziet procesafspraken als noodzakelijk voor het behoud van een sterke rechtsstaat. "Een officier van justitie zei: als je door middel van het treffen van een deal vier misdadigers kunt veroordelen in plaats van één door tot het gaatje te gaan, dan valt het te verkiezen", aldus de minister in Goedemorgen Nederland op NPO 1.

Bij procesafspraken mag het OM maximaal een derde van de straf verminderen. Iemand die negen jaar cel krijgt, kan zo bijvoorbeeld zes jaar krijgen. "Zes jaar is niet mals, we moeten niet doen alsof dat niks is", zegt Van Oosten, die vervolgens benadrukt dat strafvermindering op voorhand niet wenselijk is. "Daarom is het ontzettend belangrijk dat we het personeelsvraagstuk oplossen bij de Dienst Justitiële Inrichtingen. Daar is de staatssecretaris mee bezig."

'Er spelen allerlei belangen, ook belang slachtoffer'

Van Oosten kan zich voorstellen dat niet met iedere verdachte zo'n procesafspraak wordt gemaakt, "maar daar ga ik als minister niet over". "Ik kan het heel goed voorstellen dat het OM die afweging zorgvuldig maakt. En let wel: het wordt altijd door de rechter getoetst. Het is niet zo dat een officier dit alleen kan bepalen of een advocaat kan zeggen: laten we dit maar eens even regelen. Zo werkt het natuurlijk niet."

"Er spelen allerlei belangen mee, waaronder natuurlijk het belang van het slachtoffer", vervolgt Van Oosten. Ook de "normstelling" voor de samenleving vindt hij belangrijk. "Het kan niet zijn dat de samenleving het gevoel krijgt dat een misdrijf onbestraft blijft. Dan hebben we echt een probleem met elkaar."

In de afgelopen drie jaar werden procesafspraken ook gemaakt met drie verdachten uit het criminele circuit rond topcrimineel Ridouan Taghi. Zij kregen in plaats van twaalf jaar cel negen, acht en zeven jaar. Van Oosten wil liever niet dat zware criminelen strafvermindering krijgen. "Daarom is het heel belangrijk dat de rechter toetst: is dit nog goed uit te leggen?"

Achterkamertjesjustitie

Het OM streeft ernaar dat niemand zijn straf ontloopt, benadrukt Van Oosten. "Het blijft een afweging. De zaken die u noemt zijn ernstig zat. Daarom is er nog altijd een stevige gevangenisstraf opgelegd. Maar het is onderdeel van het verhaal dat ik moet vertellen: we zorgen dat de personeelsvraagstukken bij het gevangeniswezen worden aangepakt."

Of de zoon van Taghi, Faissal Taghi, een deal met het OM maakt, wil Van Oosten niet zeggen. "Over individuele zaken ga ik mij sowieso nooit uitlaten."

Critici vrezen voor achterkamertjesjustitie omdat procesafspraken niet altijd openbaar worden beoordeeld. Van Oosten reageert: "Ik kan niet helemaal beoordelen of dat in alle gevallen openbaar plaatsvindt. De rechter toetst het en is een onafhankelijk orgaan, dat ook getoetst kan worden door de advocatuur enerzijds en het OM anderzijds. Ik heb er vertrouwen in dat het op een rechtvaardige manier gebeurt."

'Kan kritische vragen voorstellen'

De VVD-bewindsman kan zich "een hoop kritische vragen voorstellen" over de procesafspraken. "Daar loop ik ook niet voor weg. Voor mij is het belangrijkste dat niemand zijn straf ontloopt en dat dit land weet dat, op het moment dat je een misdrijf pleegt, je er niet mee wegkomt. Maar we hebben wel werk te doen om te zorgen dat het vraagstuk in het gevangeniswezen wordt opgelost, zodat we daar voldoende personeel hebben en je hier niet toe hoeft over te gaan."

Niet alleen tekorten in het gevangeniswezen leiden tot procesafspraken, ook het OM kampt met capaciteitstekorten. "Je wil dat het Openbaar Ministerie in de positie is om iedereen die verdacht wordt van het plegen van een misdrijf voor de rechter te brengen", aldus Van Oosten. "Om te zorgen dat misdrijven niet onbestraft blijven, mensen veroordeeld worden en achter de tralies komen, past deze mogelijkheid."