Waarom mensen in Den Haag zo verschillend stemmen: 'Als je inzoomt, zie je enorme verschillen'

Met de Tweede Kamerverkiezingen op woensdag neemt de spanning toe: welke partij wordt de grootste? In de nieuwe aflevering van Stand van Nederland: Aangehaakt wordt het politiek enorm verdeelde Den Haag als voorbeeld uitgelicht. Waarom verschilt het stemgedrag in de residentiestad zo extreem van wijk tot wijk? "In de grote buitenwijken worden de verkiezingen gewonnen."

"Den Haag wijkt als stad als geheel niet heel erg af van het landelijk gemiddelde", zegt Josse de Voogd, electoraal geograaf. "Maar als je inzoomt, zie je enorm grote verschillen. Bijna nergens in Nederland zie je dat de hoogste scores voor partijen zó hoog zijn. Het is echt een lappendeken van biotopen."

Dat blijkt ook uit de uitslag van de verkiezingen van 2023. De PVV was in Den Haag weliswaar de winnaar, maar in de wijken verschilden de uitslagen enorm. In het welvarende Benoordenhout haalde de VVD bijvoorbeeld 35 procent van de stemmen. In Duindorp haalde de PVV meer dan de helft (59,1 procent), en in de Schilderswijk lukte DENK dat (51,8 procent).

Sterk uiteenlopende huizenprijzen

Niet alleen in stemgedrag zijn de verschillen groot, ook de huizenprijzen lopen sterk uiteen van wijk tot wijk. Volgens makelaar Coert van Beijma zijn die verschillen diep historisch geworteld. "Den Haag is gestart vanuit wat nu het Binnenhof is", vertelt hij.

"De graaf van Holland had daar een residentie met de bossen eromheen. Den Haag was nog geen echte stad. Vanuit die setting kwamen steeds meer uitbreidingswijken. Eerst de mensen die wat geld hadden en bij het hof werkten, die kwamen op het zand te wonen, aan de linkerkant. Dat breidde zich langer uit richting de Archipelbuurt en het Statenkwartier richting Scheveningen."

De mensen die voor hen werkten, gingen juist weer aan de andere kant van de Hofvijver wonen, vertelt Van Beijma verder. "Dat was veel moerassiger, veel veniger en daar was dus veel meer vocht. Daar was het toen al goedkoper en die scheiding is altijd zo gebleven."

Den Haag in twee delen verdeeld

Ook electoraal geograaf De Voogd ziet dat patroon nog altijd terug. "We zijn nu aan de kant van de stad op de zandgrond", zegt hij in de aflevering. "De stad is door het landschap eigenlijk duidelijk in twee delen verdeeld. De zanderige kant, de duinen en de strandwallen daar liggen de duurdere wijken op. Dat is van oudsher zo gegroeid: vanuit de tijd dat de funderingen wat minder goed waren, is zandgrond natuurlijk veel steviger. Je ziet op allerlei plekken dat de rijken die gronden hebben verkozen."

Volgens hem is Den Haag daarin "net wat extremer dan op andere plekken", maar het patroon is breder zichtbaar aan de Hollandse kust, zoals in bijvoorbeeld Haarlem en Bloemendaal. "Overal zie je dat duurdere wijken aan die kant van de stad liggen. VVD-bolwerken zijn vaak de villawijken en rijke buurgemeenten die vaak ook op het zand liggen, maar je ziet het wel een beetje verschuiven. Afhankelijk van de beroepsgroepen, als er veel culturele elite zit, zie je ook dat de villawijken en de villadorpen eromheen gaandeweg ook meer in progressieve richting verschuiven en ook GroenLinks en PvdA het daar goed doen."

Verschil in opleidingsniveau

Het verschil in opleidingsniveau speelt daarbij een steeds grotere rol. "Dat heeft er toch mee te maken dat de hoogopgeleiden progressiever stemmen en de praktisch opgeleiden wat meer richting de conservatieve kant trekken. Van oudsher was meer het inkomen bepalend in het stemgedrag. Gaandeweg kan dat het stemgedrag veranderen, dat is een ontwikkeling over de lange tijd. Dat is niet in een verkiezing ineens gebeurd."

Tussen de duurdere wijken op het zand en de armere wijken op het veen ligt een overgangszone waar de stad volop in ontwikkeling is. "Het is een fascinerend tussenstukje, tussen de dure wijken op het zand en de wat minder welvarende wijken op het veen. Daar doen de PvdA en GroenLinks het heel goed en wonen heel veel hipsters", zegt De Voogd. "Je herkent een GroenLinks-bolwerk aan negentiende eeuwse gevels, met veel blauwe regenplanten, veel fietsen (en dan ook bakfietsen), kleine winkeltjes, kroegjes en kringloopwinkels. Het is bijna een GroenLinks-openluchtmuseum."

Meer weten? Bekijk deze uitzending van Stand van Nederland: Aangehaakt terug op NPO Start.

Die ontwikkeling zorgt voor beweging in het stemgedrag. "Door de ligging is het heel populair. Stukje bij beetje wordt opgeknapt, dan krijg je veryupping of gentrificatie in geografische termen. Dat begint heel vaak met krakers en kunstenaars die op lege panden of goedkope ruimten afkomen. Op een gegeven moment wordt het steeds duurder en komt er weer een ander type publiek wonen en schuift het veryuppingsfront weer door naar volgende wijken."

Een ander Haags voorbeeld van een wijk met eigen karakter is Ypenburg, een Vinexwijk waar de politieke voorkeuren zeer uiteenlopend zijn. "Eerst verontschuldigden mensen zich bijna als ze in zo’n wijk gingen wonen. Inmiddels zijn het natuurlijk eigenlijk heel fraaie wijken," zegt De Voogd. "Dit soort wijken zijn eigenlijk praktisch het Nederlandse gemiddelde. Je ziet het aan de tuintjes, de verschillende typologieën dwars door elkaar. Waarschijnlijk voelt iedereen zich hier thuis. De enorme grote massa kiezers woont gewoon dwars door elkaar. De GroenLinks'ers en PVV'ers passen hier op elkaars katten."

Toch ziet De Voogd een duidelijke trend. "Het is alleen wel zo dat de meer invloedrijke mensen in Nederland met welvaart wel gesegregeerd wonen. Je ziet het ook met de kloof tussen platteland en stad. Als het ene uiterste heel erg wordt overgerepresenteerd (de steden) krijg je dat een ander uiterste (de boeren) daartegen gaan rebelleren. Dat is een soort conservatieve tegenbeweging. Dan kan het gaan lijken alsof we ontzettend gepolariseerd zijn, maar dan kan ook een heel gematigde samenleving uiteensplijten. Maar qua absolute massa zitten de mensen toch echt meer in de gemiddelde plekken. In de middelgrote plaatsen en in de grote buitenwijken worden de verkiezingen gewonnen."