We kunnen ons wel erg makkelijk verkiesbaar stellen, vindt Tom Staal: dader eerwraak richtte 'gewoon' partij op
Politiek verslaggever Tom Staal vindt dat mensen in Nederland zich wel erg eenvoudig verkiesbaar kunnen stellen. "Mensen met een behoorlijk strafblad mogen gewoon meedoen." GroenLinks-PvdA-Kamerlid Jesse Klaver maakt zich vooral zorgen over de toegang die Kamerleden, als ze eenmaal gekozen zijn, hebben tot vertrouwelijke informatie.
Staal bekeek de website van de Kiesraad in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen eind oktober. Op dit moment hebben 35 partijen zich aangemeld, waaronder Nederland met een PLAN (een partij die gesteund wordt door organisaties die zijn verbonden aan de Chinese Communistische Partij, bleek na onderzoek van RTL Nieuws en Follow the Money), De Politieke Partij voor het Basisinkomen en PartijvdSport. "Eén van de meest bijzondere is de 'Wereld Partij Feest van DjKaan' uit Almere", zegt Staal in Goedenavond Nederland.
Bij de vorige verkiezingen in november 2023 stonden er zeventig namen in het register, waarvan uiteindelijk 26 partijen op het stembiljet verschenen. In 2021 waren er 78 partijen geregistreerd, waarvan er 36 daadwerkelijk deelnamen aan de verkiezingen.
"Nou moet ik iedereen geruststellen: over het algemeen belanden deze partijen niet op het stembiljet", zegt Staal over de lange lijst met inschrijvingen. "We hebben een paar regels in Nederland. De voornaamste regel is dat de kiezer bepaalt. Daarnaast moet je vóór 15 september 11.250 euro aan borg neerleggen, een kandidatenlijst hebben – die mag uit één persoon bestaan – en je moet in twintig kieskringen ongeveer dertig ondersteuningsverklaringen verzamelen. De meeste partijen haken dan af."
Dader eerwraak was verkiesbaar
Toch blijven er altijd een paar vreemde eenden in de bijt over, zoals De Feestpartij van Johan Vlemmix. "We lachen er allemaal om, Johan Vlemmix nemen we niet serieus", zegt Staal. Maar er is ook een keerzijde aan de lage drempel. "Mensen met een behoorlijk strafblad mogen gewoon meedoen aan de Nederlandse verkiezingen."
In 2017 interviewde hij voor GeenStijl Burhan Gökalp, lijsttrekker van de Vrije Democratische Partij. Gökalp pleegde in 1989 eerwraak op zijn schoonzus door haar met 61 meststeken te vermoorden. "Hij wilde er zelf niet al te veel op reageren. Hij ontkende het niet, maar bevestigde het ook niet", zegt Staal over Gökalp, die hij confronteerde met zijn verleden.
Uiteindelijk deed Gökalp in een handjevol kiesdistricten mee en haalde hij slechts 177 stemmen. "Maar het mag dus wel", zegt Staal over de deelname van de moordenaar. "Ik vind dat lastig. Ergens denk je: wil je dit soort mensen nou op de kieslijst hebben? Of zeggen wij: het is 25 jaar geleden, doe maar lekker mee."
Zorgen bij Klaver om Kamerleden
GroenLinks-PvdA-Kamerlid Jesse Klaver, ook te gast in Goedenavond Nederland, begrijpt de worsteling van Staal. "Zeker als je dit beschrijft, zegt alles in mij nee", reageert hij op de vraag of het goed is dat Gökalp aan de verkiezingen mee had mogen doen. "Alleen is de vraag: waar leg je de grens? Dit is een hele heftige."
“Wij zitten als Kamerleden weleens in briefings die niet publiek zijn, waar je vertrouwelijke informatie krijgt. We worden nergens op gescand.”
Klaver vindt het vooral zorgelijk dat mensen die eenmaal gekozen zijn, vrijelijk toegang hebben tot gevoelige informatie. "Ik heb weleens het punt gemaakt: de Kremlin-sympathieën van Forum voor Democratie vind ik problematisch. Wij zitten als Kamerleden weleens in briefings die niet publiek zijn, waar je vertrouwelijke informatie krijgt. We worden nergens op gescand, want we zijn gekozen volksvertegenwoordigers."
"Dat is vanuit democratisch oogpunt logisch", vervolgt hij. "Maar als ik zie wat voor teksten bij Forum worden gebezigd, zou ik niet willen dat daar informatie komt die vertrouwelijk is over bijvoorbeeld de levering van wapens aan Oekraïne. Dat zijn de grenzen van de democratie waar het soms schuurt en lastig is, en je wel het debat met elkaar mag voeren."
Kinderporno
Staal benadrukt dat dit vraagstuk ook speelt bij regionale en lokale verkiezingen. In 2011 keerde Martin van Meurs 'gewoon' terug in de gemeenteraad van Arnhem, nadat hij had vastgezeten voor het bezit van "hele heftige kinderporno", zegt de politiek verslaggever. Hij was door zijn partij weliswaar geroyeerd, maar behield zijn zetel.
Er werden ruim 400 foto’s en 241 films gevonden op een computer van Van Meurs. "De gouden regel ‘de kiezer bepaalt’ gaat dus heel ver", aldus Staal, die overigens niet denkt dat hier verandering in komt. "Dat proberen aan banden te leggen is eigenlijk niet te doen, denk ik."