Oud-militairen na 43 jaar veroordeeld voor moord op journalisten: 'Opgelucht, maar krijg mijn broer niet terug'
Nabestaande Sonja ter Laag is verheugd dat drie oud-militairen uit El Salvador zijn veroordeeld voor de moord op vier IKON-journalisten in 1982, waaronder haar broer. Jarenlang bleven ze door een omstreden wet buiten schot, maar na 43 jaar vindt alsnog gerechtigheid plaats. "Ik vind het belangrijk dat de mannen niet met hun onderscheidingen hun graf ingaan."
Tussen 1980 en 1992 woedde in El Salvador een verhitte burgeroorlog tussen een door de Verenigde Staten gesteunde rechtse regering en links guerrillagroepen. De journalisten Koos Koster, Jan Kuiper, Joop Willemsen en Hans ter Laag van de voormalige omroep IKON (later opgegaan in de EO) waren in maart 1982 afgereisd naar het land voor een tv-reportage. Op 17 maart sloeg het noodlot toe: terwijl ze in guerrillagebied probeerden te komen, werden ze door militairen van het regeringsleger opgewacht en doodgeschoten.
De moorden zorgden voor grote verontwaardiging in Nederland. Tientallen jaren is geprobeerd de daders voor het gerecht te brengen, maar steeds zonder resultaat. Tot nu, omdat door een belangrijke wetswijziging oorlogsmisdadigers niet meer beschermd worden.
Uitleveringsverzoek
In 1993 werd al geconcludeerd dat kolonel Mario Reyes Mena de hoofdverantwoordelijke was voor de hinderlaag. De 85-jarige woont momenteel in de VS en tegen hem is een uitleveringsverzoek uitgevaardigd. "Wij dachten dat het verzoek al was gedaan, maar twee maanden geleden lag het nog bij het OM in El Salvador. Het moet gewoon doorgaan", bepleit Ter Laag in Goedemorgen Nederland op NPO 1.
De andere schuldig bevonden mannen zijn oud-minister van Defensie Guillermo Garcia en oud-directeur van een speciale politiedienst Francisco Antonio Morán, respectievelijk 91 en 93 jaar. De staat El Salvador is ook veroordeeld wegens het vertragen van de rechtsgang.
Caspar Veldkamp, demissionair minister van Buitenlandse Zaken, is verheugd met de uitspraak, waarvan tot het laatste moment niet zeker was of die zou plaatsvinden. "Dit is een belangrijk moment in de strijd tegen straffeloosheid en voor gerechtigheid voor de vier Nederlandse verslaggevers en hun nabestaanden."
Twijfel over doorgaan rechtszaak
Afgelopen dinsdag was het nog maar de vraag of de rechtszaak zou doorgaan. "Maar woensdagochtend werd ik wakkergebeld door een goede vriend van mij, oud-nieuwslezer Gijs Wanders, die mij feliciteerde. Ik wist nog van helemaal niks. Het was geweldig om te horen."
In april reisde Ter Laag samen met haar zus Saskia en Gert Kuiper, de broer van Jan Kuiper, al af naar El Salvador, omdat de rechtszaak toen op het punt stond om te beginnen. Maar omdat de advocaat van een van de verdachten een medische ingreep moest ondergaan op de zittingsdag, werd de zaak uitgesteld tot deze week. Woensdag viel dus het verlossende woord.
De oud-militairen moeten allemaal vijftien jaar de cel in. Ze waren zelf niet aanwezig in de rechtszaal. En de kans dat ze hun straf helemaal uitzitten is ook niet groot, gezien hun leeftijd. "De mannen van 91 en 93 hebben kanker, ze zijn heel ziek", zegt Ter Laag.
'Ik werd gebeld'
Geluidsman Hans ter Laag was 25 jaar toen hij naar El Salvador vertrok met zijn collega's. "Het was een hele andere tijd, nu kan je veel nieuws tot je laten komen. Toen had je alleen nog maar een telefoon of je schreef een brief. Of hij nou precies wist wat het voor land was, ik denk het niet."
“Ik zag hem toen voor het eerst in levende lijve. Geen man waar je veel sympathie voor voelt. Heel schokkend om te zien, hij legde de schuld bij anderen. Wij waren communisten.”
Sonja beschrijft haar broer als rock 'n roll. "Hij was jong, een leuke vent en had gevoel voor humor. We hebben veel plezier gehad, maar konden ook goede gesprekken voeren over bijvoorbeeld de scheiding van onze ouders."
Dat stopte door de moord plotseling. "Ik werd gebeld door radiopastor Alje Klamer, de dag na de moord. Het was eerst onzeker, ze waren waarschijnlijk dood, maar dat moest nog officieel bevestigd worden. Dat moment was vreselijk. Niet lang daarna belde hij op om het te bevestigen."
Decennialange strijd
Nabestaanden voerden vervolgens een lange strijd om de daders voor het gerecht te krijgen. Het tv-programma Zembla ging in 2018 op zoek naar één van de verantwoordelijken voor de moord, kolonel Reyes Mena, en vonden hem ook. "Ik zag hem toen voor het eerst in levende lijve. Geen man waar je veel sympathie voor voelt. Heel schokkend om te zien, hij legde de schuld bij anderen. Wij waren communisten."
De veroordeling kon uiteindelijk plaatsvinden omdat El Salvador in 2016 een streep zette door een wet die oorlogsmisdadigers beschermde. "Ze hebben na het einde van de oorlog meteen een amnestiewet ingevoerd zodat deze mannen onschendbaar bleven." Toen dat stopte, zijn "het Nederlandse Openbaar Ministerie en het team Internationale Misdrijven meteen aan de slag gegaan".
Ondanks dat de veroordeling voor opluchting heeft gezorgd, krijgt ze haar broer er niet mee terug. "De wond is nooit geheeld", zegt ze. "De afgelopen negen jaar zijn we er enorm mee bezig geweest, ik ben al twee keer in El Salvador geweest. Iedere keer wordt de wond weer opengemaakt, dat blijft gewoon. Maar ik vind het belangrijk dat ze als oorlogsmisdadigers zullen sterven."