Nederland moet rechtsstaat nu versterken, waarschuwt advocaat: ‘Zwakker systeem dan Polen had toen het fout ging’

De Nederlandse rechtsstaat moet liever vandaag dan morgen worden verstevigd. Dat zegt Else Loes Pasma van de Orde van Advocaten, die met argusogen kijkt naar de ontwikkelingen in de Verenigde Staten. "Wij hebben eigenlijk op dit moment een zwakker systeem dan Polen had, toen het daar fout ging."

Die waarschuwing doet Pasma in WNL Haagse Lobby op NPO Radio 1, kort nadat de Orde van Advocaten de regels voor Nederlandse advocaten met een kantoor in het buitenland opnieuw onder de aandacht bracht. Aanleiding voor het memorandum zijn recente ontwikkelingen in de VS, waar enkele grote advocatenkantoren een akkoord hebben gesloten met de regering-Trump om mogelijke represailles te voorkomen.

In ruil daarvoor onthouden zij zich van procedures tegen de Amerikaanse overheid en bieden zij pro bono ondersteuning aan zaken die de regering-Trump steunt. "Wij maken het hopelijk mogelijk dat advocaten in Nederland volstrekt onafhankelijk hun vak kunnen blijven doen en daarmee ook volledig hoeder van de rechtsstaat kunnen blijven zijn", zegt Pasma over het memorandum.

Meer weten? Luister WNL Haagse Lobby terug als podcast. De tekst gaat hieronder verder.

Ook Nederlandse rechtsstaat onder druk

Hoewel de Nederlandse rechtsstaat volgens haar goed functioneert, staat ook die onder druk, zegt Pasma, zelf advocaat. "Daar wordt veel over gesproken" in haar beroepsgroep. Kijkend naar Amerika vindt ze dat wij "waakzaam" moeten zijn. "En ik denk dat wij onze instituties moeten versterken. Advocaat en hoogleraar Jonathan Soeharno heeft daar voorstellen voor gedaan en de Tweede Kamer is daar deels al mee bezig."

Wat is er mis met onze rechtsstaat? Pasma: "Bijvoorbeeld: in Nederland worden de presidenten van de rechtbanken door onze regering benoemd. Dat is prachtig zolang je een regering hebt waar je als samenleving alle vertrouwen in hebt. Maar je moet er niet aan denken dat we in een situatie komen zoals het in Polen is geweest of Hongarije."

In Polen kwam de rechtsstaat onder druk te staan toen de vorige regering de benoeming van rechters politiseerde, kritische rechters verving via pensioenregels en een disciplinaire kamer oprichtte die rechters kon straffen voor hun uitspraken. Het leidde tot conflicten met de EU over de rechtsstatelijkheid. In Polen waait er inmiddels in andere wind, maar in Hongarije zijn soortgelijke problemen er nog steeds.

President Viktor Orbán probeert daar de rechterlijke macht naar de hand te zetten, deels succesvol. "De analyse die Soeharno met een groep wetenschappers heeft gemaakt, is dat in Nederland het fundament vrij zacht is", zegt Pasma. "De harde waarborgen dat de instituties overeind blijven bij een regering die heel anders denkt over de rechtsstaat, moeten we versterking op aanbrengen."

'Tijd om achteloosheid achter je te laten'

De situatie in Amerika onder president Trump heeft Pasma wakker geschud. "Wij hebben een sterke rechtscultuur en op dit moment hebben wij ook echt een goed functionerende rechtsstaat. Maar ik vind wel – en dat vinden heel veel mensen – dat dit het moment is om de achteloosheid achter je te laten."

"We moeten zeggen: dit is het moment dat we ervoor moeten zorgen dat we niet in een situatie terechtkomen zoals die nu in de Verenigde Staten is ontstaan. We zijn natuurlijk een heel andere rechtsstaat, maar het is goed dat de analyses nu worden opgepakt", doelt ze op de politieke reactie op de adviezen van Soeharno.

Veranderingen zijn broodnodig, benadrukt Pasma van de Orde van Advocaten. "Wij hebben eigenlijk op dit moment, als ik de analyse van Soeharno goed beluister, een zwakker systeem dan Polen had toen het daar fout ging."