Fidan Ekiz over onrust in Turkije: 'De EU, die altijd predikt over democratie, laat zich niet horen'

Sinds vorige week gaan honderdduizenden burgers in Turkije de straat op om te demonstreren tegen de arrestatie van de burgemeester van Istanbul, Ekrem İmamoğlu. İmamoğlu leidde een groeiende oppositiebeweging tegen Erdoğan en beschuldigt de Turkse president van antidemocratische beleidsvoering. Dat Erdoğan zijn oppositie nu beteugelt, zorgt bij veel Turken voor wanhoop en frustratie. Fidan Ekiz, voormalig Turkijecorrespondent, reageert in Goedemorgen Nederland op NPO 1: "Mijn familie in Istanbul vraagt mij: snapt het Westen niet wat hier aan de hand is?"

De Turkse regering had een vierdaags demonstratieverbod ingevoerd na de arrestatie, maar veel Turken lapten dat verbod aan hun laars. Volgens de centrumlinkse Republikeinse Volkspartij (CHP), de partij waar İmamoğlu bij aangesloten is, liepen alleen al in Istanbul zo'n 300.000 demonstranten over straat. İmamoğlu zit vast op verdenking van corruptie, witwaspraktijken en terrorisme, maar volgens de demonstranten zijn die beschuldigingen vals.

De betogers, veelal Turkse jongeren, belaagden politiebarricades en gooiden met projectielen. Agenten sloegen hard terug met waterkanonnen en pepperspray. In andere steden, zoals Izmir en Ankara, vonden vergelijkbare confrontaties met de oproerpolitie plaats.

Inmiddels zijn ruim 1100 mensen opgepakt, waaronder journalisten. Erdoğan wijst de CHP aan als grote schuldige. "Het is duidelijk dat de belangrijkste oppositie niet de taak kan krijgen om de staat te besturen, laat staan gemeenten", zegt hij in een verklaring.

"Dit is écht een grote demonstratie", reageert Ekiz. "Er staat nu meer op het spel. Het is niet de eerste keer dat dit gebeurt - in 2013 hadden ze ook de massale Gezi-rellen tegen het beleid van Erdoğan - maar toentertijd hadden de Turken meer rechten en vrijheden, Erdogan was toen nog premier, had de rechtspraak nog niet onder controle. Veel beperkingen volgden juist op die demonstraties, zodat het zich niet kon herhalen. Toen wisten mensen niet wat ze te wachten stond. Nu, na jaren van repressie, weten ze dit wel. In 2013 zat de Turkse economie nog in de lift. Dat is nu niet het geval: jongeren zijn werkloos en hebben echt nul vertrouwen in de politiek. Zij hebben 23 jaar lang een AKP-regering gekend en zijn het zat."

Het leek erop dat İmamoğlu de strijd aan kon gaan tegen Erdoğan om verandering te brengen: de verwachting was dat hij afgelopen zondag door het CHP gekozen zou worden als presidentskandidaat voor de verkiezingen van 2028. Het is niet duidelijk of en wanneer de politicus vrijkomt.

EU blijft stil

Turken die de oppositie steunen zijn teleurgesteld, maar niet alleen over de handelwijze van Erdoğan. Ekiz vertelt: "Wat veel jonge demonstranten zeggen is: 'Wij riskeren letterlijk ons leven om de democratie te beschermen. Wij gaan de straten op voor de toekomst van Turkije'. Ze kunnen daar ook rechterlijke gevolgen van ondervinden; er wordt hard ingegrepen. Het is iets heel anders dan protesteren in Nederland. En de EU, die altijd predikt over mensenrechten en democratie, laat zich niet horen. Mijn nichtjes in Istanbul vragen mij: snapt het Westen niet wat hier aan de hand is? Ze zijn daar verontwaardigd over en dat vind ik echt heel terecht."

Dat de EU zich koest houdt, is echter niet zonder reden, legt Ekiz uit. Erdoğan is momenteel namelijk een essentiële schakel in het NAVO-bondgenootschap. "Brussel is bezig met het herbewapenen van Europa en na de Verenigde Staten heeft Turkije het grootste leger van de NAVO. Nu het erop lijkt dat Amerika de NAVO de rug toekeert, hebben we die Turkse defensie dus meer dan ooit nodig. Erdoğan weet dat hij onmisbaar is."

Andere grootmachten lijken Erdoğan momenteel ook een carte blanche te geven. Ekiz: "Hij ziet het momentum om de macht naar zich toe te trekken. Erdoğan liet zich al langer inspireren door Poetin, en nu met Trump in het Witte Huis hoeft hij niet bang te zijn voor een Amerikaanse tegenreactie. Trump steunt dit soort leiders en maakt zich zelf ook schuldig aan antidemocratische acties. En zo helt Turkije recht voor onze ogen over naar een autocratie.”

Kritiek leveren vanuit Nederland: niet zonder risico

De situatie in Turkije raakt Ekiz ook persoonlijk. "Ik heb er familie wonen, mijn ouders komen uit Turkije. Zij zijn bezorgd." Ze kan bovendien niet meer zorgeloos naar haar familie reizen. "Als ik aan de Turkse grens sta heb ik altijd belangrijke mensen onder de knop zitten, omdat ik nooit zeker weet of ik makkelijk binnenkom. Ik heb al vaker gehoord dat ik mogelijk op de zwarte lijst sta daar. Als jij je hier als Turkse Nederlander kritisch uit over Erdoğan, zoals ik nu doe, dan wordt dat soms vertaald naar het Turks. Turken die in Nederland wonen sturen die uitspraken blijkbaar door. Als dat vervolgens daar in de media komt, kunnen critici daar last van krijgen."

"Dat is natuurlijk lastig", geeft Ekiz toe. "Turkije is het land waar mijn vader begraven ligt, dus ik wil gewoon binnen kunnen komen. Ik denk dan ook: critici zoals ik willen juist het beste voor de toekomst van het land. Dat zijn écht niet de mensen die de demonstraties nu neer proberen te slaan."