Minister Bruins wil ondergrondse telescoop van 2 miljard in Limburg: 'Levert meer op dan het kost'

Onder de Limburgse heuvels moet een prestigieus wetenschappelijk project verrijzen: de Einsteintelescoop. Dit geavanceerde meetinstrument, bedoeld om zwaartekrachtsgolven te detecteren, moet Nederland een unieke kans op het gebied van wetenschap, innovatie en economie geven. Dat betoogt wetenschapsminister Eppo Bruins (NSC) maandag in Goedemorgen Nederland op NPO 1.

De Einsteintelescoop is geen gewone telescoop, maar een ondergrondse detector die zwaartekrachtsgolven meet. Deze golven ontstaan wanneer zwarte gaten op elkaar botsen en samensmelten, waardoor de ruimtetijd kromt. "Dat heeft Einstein al in 1916 voorspeld", legt Bruins uit. "Een paar jaar terug zijn die zwaartekrachtsgolven pas voor het eerst gemeten. Wij willen nu een heel nieuw raam op de kosmos openen dat veel nauwkeuriger kan meten, onder de grond in Limburg."

Constructie 'gigantische onderneming'

De constructie van de Einsteintelescoop is een gigantische onderneming. Driehonderd meter onder de Limburgse heuvels zullen drie vacuümbuizen van tien kilometer lang in een driehoek komen te liggen, waar laserstralen doorheen lopen. "Wanneer die ruimte begint te trillen, verandert het signaal. Dat betekent dat er een zwaartekrachtsgolf langskomt," aldus Bruins.

Met die informatie kunnen vervolgens andere telescopen in de wereld worden ingeseind dat zwarte gaten waarneembaar zullen zijn in de komende uren. Aan de hand van de Einsteintelescoop hopen wetenschappers de oorsprong van het heelal beter te kunnen verklaren en de relativiteitstheorie - de beschrijving dat tijd en ruimte niet altijd hetzelfde zijn, maar kunnen veranderen door snelheid en zwaartekracht - van Einstein opnieuw te testen.

Nu zijn zwaartekrachtsgolven nog lastig waarneembaar. "We zien het nu nog maar een paar keer per jaar. De telescoop in Limburg moet wel tien tot duizend keer gevoeliger worden. Dan krijg je ook tien tot duizend keer meer gebeurtenissen die je kunt meten. En hoe nauwkeuriger je meet, hoe beter je kunt meten of de relativiteitstheorie van Einstein klopt."

Het belang van de telescoop reikt verder dan de wetenschap, betoogt Bruins. "Het project biedt ook enorme economische en maatschappelijke kansen," zegt de minister. "Het gaat een heleboel economische bedrijvigheid opleveren. De komst van de detector moet er daarnaast voor zorgen dat kennisinstellingen en wetenschappers uit de hele wereld naar Limburg komen.

Twee miljard euro

In de strijd om het ambitieuze en prestigieuze wetenschapsproject heeft Limburg concurrentie van Italië, dat de telescoop graag in Sardinië wil bouwen. Limburg heeft door harde rotsen in de onderlaag van de grond een streepje voor, denkt Bruins, omdat de buizen volledig trillingsvrij moeten blijven om de kleinste vervormingen in ruimtetijd te kunnen meten.

Met de bouw van de Einsteintelescoop is naar verwachting twee miljard euro gemoeid. "We willen hem vervolgens vijftig jaar exploiteren. Dat zorgt voor heel veel bedrijvigheid en gaat Nederland drie tot vier keer meer opleveren dan het kost", zegt Bruins. Nederland heeft via het Nationaal Groeifonds al 870 miljoen euro gereserveerd voor het project. "Dit geld is er nog en staat stevig gereserveerd bij het ministerie van Financiën."

Samenwerking met België en Duitsland

Nederland gaat het project hoe dan ook niet alleen aan. "We doen het samen met Duitsland en België en andere landen willen binnenkort aanhaken. Uiteindelijk willen we dit met elf landen gaan doen en willen we samen zo'n enorme detector onder de grond gaan bouwen op het grensgebied van Limburg met België en Duitsland." 

Het is nog wel even wachten totdat de eerste spaan de grond in gaat. Momenteel wordt er al gewerkt aan een testfaciliteit om het vacuüm en het trillingsvrij dempen te perfectioneren, aldus Bruins. Volgend jaar moet de wetenschappelijke berekening rond zijn voor het optimale ontwerp van de detector.

In 2027 beslissen de elf betrokken landen waar het project daadwerkelijk wordt gebouwd, waarna de bouw een jaar later kan beginnen. "Mij is er alles aangelegen om het in Limburg te krijgen", zegt Bruins. "Voor de economie, maar zeker ook voor de Limburgers: er gaat weer gegraven worden.”