Anoniem op het internet? Dit is waarom dat bijna onmogelijk is

Ongezien over straat gaan is bijna onmogelijk, maar je ongezien online begeven is al helemaal een uitdaging. Overal laat je digitale sporen achter, vaak zonder dat je je daar bewust van bent. Dit kan vervelende gevolgen hebben, zoals ongewenste reclame, datalekken of zelfs identiteitsfraude. In de nieuwste aflevering van Stand van Nederland: Generation Next op NPO 2 wordt dit probleem onder de loep genomen.

Cybersecuritydeskundige Dave Maasland legt uit hoe onze online voetafdruk tot stand komt en wat we eraan kunnen doen. "Het grote verschil met de ‘echte’ wereld is dat we daar kunnen zien wanneer we in de gaten gehouden worden. Online gebeurt dat ook, maar dan veel minder zichtbaar'', zegt Maasland. "Elke keer dat we een website bezoeken, onze telefoon gebruiken of met elkaar chatten, laten we digitale sporen achter. Veel mensen realiseren zich niet hoe dat werkt en hoe ver dit reikt."

Volgens Maasland laat je bij alles wat je online doet een digitale voetafdruk achter. "Bijvoorbeeld bij het bezoeken van een website. Doordat je een connectie maakt, zet je als het ware je digitale deur open. Websites verzamelen informatie over je apparaat, je locatie en je surfgedrag." Dit gebeurt via cookies, trackers en andere technologieën die continu gegevens verzamelen.

Kennis, discipline en offers

Maar wat betekent privacy in de digitale wereld? "Privacy draait om het beschermen van wat je doet. Anonimiteit gaat nog een stap verder: het betekent dat je echt kan verbergen wie je bent'', legt Maasland uit. "Maar echt anoniem blijven online is ontzettend moeilijk. Je hebt drie dingen nodig: technische kennis om te weten hoe systemen werken, discipline om geen fouten te maken en de bereidheid om offers te brengen. Zo zou je bijvoorbeeld geen Windows meer moeten gebruiken en alternatieve middelen moeten inzetten. Dat is niet gebruiksvriendelijk en vraagt veel aanpassingen."

Betekent dit dat de enige manier om je privacy te beschermen is door helemaal niet meer online te gaan? Maasland: "Zelfs dan ben je er nog niet. Er zijn al gegevens van je bekend, bijvoorbeeld dat je geboren bent of ooit in een ziekenhuis hebt gelegen. Door de vele datalekken van de afgelopen jaren is de kans groot dat er al informatie over jou ergens online staat. Je verleden volledig uitwissen is lastig, maar je kunt er wél voor kiezen om vanaf nu bewuster met je online privacy om te gaan."

VPN-verbinding

Voor wie anoniem wil surfen, kan een VPN-verbinding uitkomst bieden. Virtuele particuliere netwerken (VPN’s) worden steeds populairder; volgens onderzoek van Stand van Nederland: Generation Next heeft een kwart van de millennials zo’n oplossing in huis. "Ik gebruik hem niet altijd, alleen als ik dingen doe die eigenlijk niet mogen'', vertelt een gebruiker. "Bijvoorbeeld het streamen van illegale content of toegang krijgen tot betaalde diensten zonder te betalen."

"Een VPN is een beveiligde, versleutelde verbinding tussen jou en het internet'', legt VPN-aanbieder Anton Koster uit. "Je bevindt je als het ware in een digitale tunnel, waardoor je online onzichtbaar bent." VPN’s worden veel gebruikt voor meer online vrijheid, bijvoorbeeld om geografisch geblokkeerde content wereldwijd te bekijken. Maar het gaat ook om veiligheid en privacy. "Je IP-adres wordt gewijzigd, waardoor het voor externe partijen moeilijker wordt om te traceren wie je bent en wat je online doet."

Rol van overheden en bedrijven

Waarom moeten burgers zelf maatregelen nemen om hun privacy te beschermen? Moeten overheden en bedrijven niet gewoon verantwoord met persoonsgegevens omgaan? Babs van der Staak van de Consumentenbond heeft hier een duidelijk antwoord op: "Omdat bedrijven de wet overtreden. Ze houden zich niet aan de privacyregels, en dat is niet oké."

Bedrijven en overheden mogen alleen persoonsgegevens verzamelen die noodzakelijk zijn en moeten dat op een transparante manier doen. "Als een adres nodig is om een pakketje te versturen, mag dat gevraagd worden. Maar die informatie mag niet voor andere doeleinden worden gebruikt'', legt Van der Staak uit. "Ook mogen bedrijven geen onnodige gegevens verzamelen of ze zonder toestemming delen met derden."

De Consumentenbond probeert privacyschending aan te pakken via de juridische weg. Sinds 2018 loopt er een rechtszaak tegen Google vanwege de locatietracking van het bedrijf. Daarnaast zijn er zaken aangespannen tegen TikTok en Facebook. "Deze grote platforms verzamelen gigantische hoeveelheden data over consumenten en negeren nieuwe wetgeving'', aldus Van der Staak.

Bewust van digitale voetafdruk

Online privacy is een ingewikkeld en steeds veranderend onderwerp. Volledig anoniem blijven is haast onmogelijk, maar bewuster omgaan met je digitale voetafdruk is een belangrijke stap. Door je bewust te zijn van de gegevens die je achterlaat, gebruik te maken van beveiligingsmaatregelen en kritisch na te denken over welke informatie je deelt, kun je meer controle krijgen over je online privacy.