Nooit eerder vertoonde beelden van geheim onderzoek naar MH17: 'Onderzoekers zwartgemaakt en fysiek bedreigd'

298 inzittenden vonden op 17 juli 2014 boven Oekraïne de dood, nadat hun vliegtuig door een Russische Buk-raket uit de lucht werd geschoten. Onder de passagiers bevonden zich 196 Nederlanders. Vanavond gaat een driedelige documentaireserie over vlucht MH17 in première. "Zonder Bellingcat was er nooit een proces geweest en waren geen schuldigen aangewezen", zegt generaal buiten dienst Mart de Kruif in Goedemorgen Nederland op NPO 1.

De driedelige docuserie richt zich op het tragische verhaal van de rampvlucht, gezien door de ogen van 'onverwachte helden, internetonderzoekers en freelancers bekend onder de naam Bellingcat'. De Kruif heeft de reeks al gezien en noemt het een "indrukwekkende" serie. "Als je ziet hoe ze heel nauwkeurig puzzelstukje na puzzelstukje vinden, dat is echt bijzonder hoe ze dat doen. Er kwam een duidelijk beeld naar voren."

De onderzoekers van Bellingcat hebben een karrevracht aan bewijsmateriaal aangeleverd. "Ze hebben heel goed kunnen aantonen welke Buk-raket op welk voertuig zat. Dat leggen ze helemaal uit. Maandenlang vonden ze niks, maar toch bleven ze zoeken."

Daar betaalden ze een hoge prijs voor. Er werden flinke dreigementen vanuit Rusland geuit richting de onderzoekers, meestal van persoonlijke aard. "Ze werden gevolgd, zwartgemaakt en fysiek bedreigd. Dat is de wereld waarin we leven." Er werd vanuit het Kremlin zelfs een hele informatiecampagne opgetuigd waaruit moest blijken "dat de Russen het nooit gedaan zouden kunnen hebben".

Persoonlijke link

In de documentaire komen veel nabestaanden aan het woord. Ze vertellen over de terugreis van hun omgekomen familieleden en over hun zoektocht naar gerechtigheid. De Kruif heeft ook een persoonlijke link met de ramp. "Een familie bij mij in de straat zat in het vliegtuig. Een vader, moeder en twee dochters. Een soldaat van mij was ook aan boord."

De Kruif denkt dat het strafproces en de veroordeling van de verdachten in 2022 voor afsluiting heeft gezorgd bij veel nabestaanden. Opiniepeiler bij EenVandaag Joyce Boverhuis is het daar niet mee eens. "Rusland heeft uiteindelijk niet meegewerkt aan de uitlevering van de mensen die schuldig zijn bevonden. Twee op de tien nabestaanden zeggen genoegdoening te hebben, de meesten dus niet. Het blijft een open wond."

Geheime missie

Op de avond van de ramp werd een geheime missie op touw gezet, vertelt De Kruif. "Die avond belde mijn baas, toenmalig commandant der Strijdkrachten Tom Middendorp, met de vraag om te plannen hoe wij naar de rampplek moesten gaan, als we de autoriteiten niet konden overtuigen dat wij daarheen moesten om spullen op te halen."

Het plan werd gemaakt om met "militair vermogen" af te reizen naar Oekraïne, vervolgt hij. "We hadden gepland om naar Charkiv te vliegen met 1200 Nederlanders, 300 Australiërs en 20 Amerikaanse vliegtuigen. We wilden alles met prioriteit terughalen, de stoffelijke overschotten en delen van het vliegtuig."

Op dat moment woedde een bloedige oorlog tussen separatisten, Russen en Oekraïners in het gebied. "Die vrijdag hebben wij de luchtmobiele brigade geconsigneerd, ze bleven op de kazerne. Mensen die op vakantie waren hebben de caravan afgehaakt en zijn 1200 kilometer teruggereden om zich te melden. Ze stonden klaar om te gaan."

Uiteindelijk gingen deze plannen "gelukkig" niet door, zegt De Kruif. "Na een week konden slachtoffers worden teruggehaald, op een waardige manier."

Wat kan de kijker verwachten?

De docuserie biedt exclusieve toegang tot Bellingcats team en archieven. Daarnaast bevat de documentaire interviews met destijds belangrijke politieke namen als Mark Rutte en Frans Timmermans, die een sleutelrol speelden in de internationale reactie op de ramp.

De eerste aflevering van 'Who Downed MH17?' is vanavond om 20.30 uur te zien op National Geographic.