De situatie in Syrië: 'Westen vindt HTS geen leuke club, maar beter dan Assad'

Het Westen zal HTS als machthebber in Syrië accepteren. Dat denkt oorlogsverslaggever Hans Jaap Melissen, die de ontwikkelingen in Syrië op de voet volgt. "Het Westen en Israël vinden HTS niet een heel leuke club, maar misschien toch net iets minder erg dan Assad."

Afgelopen week werd president Bashar al-Assad verdreven door rebellen die onder leiding stonden van HTS. De opstandelingen begonnen anderhalve week geleden met een offensief en maakten snel opmars richting Damascus. Russische staatsmedia melden dat Assad en zijn familie naar Moskou zijn gevlucht, waar zij asiel hebben gekregen.

De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (VN) komt maandagmiddag op aanvraag van Rusland bijeen voor een spoedvergadering achter gesloten deuren over Syrië na de val van Assad, vertellen meerdere diplomatieke bronnen aan persbureau AFP. "Er moet gesproken worden over hoe wij ons gaan verhouden tot de nieuwe machthebbers", zegt Melissen in Goedemorgen Nederland op NPO 1. 

Volgens Melissen waren de communicatielijnen tussen de VN en HTS, dat al een tijd lang met de scepter zwaaide over het noordwesten van Syrië, al voor de opmars geopend. "HTS werd door de meeste Westerse landen als terroristische organisatie aangemerkt, maar ze konden gewoon blijven zitten waar ze zaten. Ze werden niet gebombardeerd."

Het Westen gedoogde dus de aanwezigheid van HTS, onder leiding van Abu Mohammed al-Jolani, als de feitelijke machthebber in het noordwesten van het land. "De vraag is: wie wil je in Syrië aan de macht hebben? Het Westen en Israël vindt HTS niet een heel leuke club, maar ze vinden het misschien toch net iets minder erg dan Assad. Assad heeft links met Iran en Rusland."

Defensieminister Ruben Brekelmans zei in WNL Op Zondag dat er "in eerste instantie opluchting is" omdat een "brute dictator met honderdduizenden doden op zijn geweten" vertrekt. "Hij was een vazal van het Iraanse regime en een logistiek verlengstuk tussen Hezbollah en Iran", zei Brekelmans over Assad. "Het zou kunnen dat de invloed en macht van Iran en Rusland minder worden."

Assad verloor zijn vrienden

Volgens Melissen klopt die analyse. "Iran heeft nu minder invloed. Ga nu nog maar eens wapens naar Hezbollah in Libanon vervoeren. Dat deden ze veel, via Syrië, maar de nieuwe machthebbers zien dat niet zitten. HTS is tegen Hezbollah en heeft ook tegen Hezbollah gevochten. Voor Iran is het ingewikkelder geworden."

Hoewel de val van Assad voor Melissen als een verrassing kwam, is de snelle opmars van HTS wel te verklaren. "Hezbollah kreeg nogal klappen en moest terug naar Libanon, de Russen hadden het druk met Oekraïne. Je wist dus: Assad verliest steeds meer steunpilaren, zijn vrienden trekken zijn handen van hem af. Daarin heeft HTS, wat orthodoxe fundamentele moslims zijn en deels ex-Al Qaida, een kans gezien."

Hij gaat verder: "En dit is niet spontaan gebeurd, maar goed voorbereid. HTS heeft gesprekken gevoerd met het leger van Assad en gezegd: 'Laat ons oprukken, vecht niet terug'. En met de belofte: er komt ook voor jullie een goed Syrië, waar verschillende groepen welkom zijn. Of dat zo is, weet ik niet. Vaak is er een the winner takes all-mentaliteit."

Zorgen om minderheden

Binnen de internationale gemeenschap zijn er zorgen over de minderheden in Syrië, zoals christenen, Joden, drusen, alawieten en Koerden. "De vraag is: krijgen zij een plek binnen dat nieuwe regime? Al-Jolani zegt van wel. In aanloop naar dit offensief heeft hij met christenen en alawieten gesproken en gezegd: 'Je kunt in je gebied blijven, we zullen je niks aandoen'. De vraag is of dat op langere termijn echt zo gaat zijn."

Hij vreest voor een situatie zoals in Irak na de val van Saddam Hoessein. "Toen hij vertrok, stond ook iedereen te juichen. Ik was daarbij en ben ook in de jaren erna nog vaak in Irak geweest. Na een tijdje zeiden mensen: we missen Saddam, want toen wist je in ieder geval voor wie je bang moest zijn." 

Melissen wil de hoop van de Syrische bevolking niet de grond inboren. "Wie weet komt er nu iets heel ordelijks voor Assad in de plaats." Maar, zegt hij: "Er zijn te veel elementen in Syrië om te denken dat de laatste kogel in Syrië is afgevuurd."

Schrikbewind Assad

Voor nu staat vast dat Syriërs zijn bevrijd van een gruwelijke dictator. "Het is een terreurregime geweest, met heel veel geheime diensten die mensen oppakten, soms zonder reden. Vervolgens werd je doodgemarteld in grote gevangenissen, waar nu de deuren van opengaan. Althans, de buitendeuren. Ze kunnen niet in de kelders komen, omdat ze codes nodig hebben. Ze zijn nu aan het graven naar mensen die in heel kleine cellen liggen."

"Het regime van Assad heeft hard opgetreden tegen iedere vorm van oppositie. Ik snap heel goed de enorme vreugde van mensen die jarenlang Assad vervloekten", aldus Melissen. Of de rol van Assad nu helemaal is uitgespeeld, durft hij niet te zeggen. "De machthebber van nu kan de toekomstige rebel zijn."