Geloven ze in Polen nog in onafhankelijke journalistiek? ‘Men vraagt meteen in welk kamp je zit’

Onafhankelijke journalistiek is in Polen allesbehalve vanzelfsprekend. De conservatief-rechtse partij PiS draaide acht jaar lang de hand niet om voor propaganda. Sinds december waait er nieuwe politieke wind door Polen. Toch houdt het volk argwaan. “Onafhankelijke media? Die zijn er niet”, zegt een Poolse man in Stand van Nederland: Generatie Europa op NPO 2.

Ondanks beloftes, twijfelen Polen of de onafhankelijke journalistiek in Polen wederkeert nu premier Donald Tusk aan de macht is. Volgens de mensen op straat blijft het gissen naar de waarheid. “Je moet alles controleren. Je kunt niet goed weten of iets klopt. Want zelfs als je de bronnen controleert, vind je soms bronnen die beide versies bevestigen.”

Volgens een oudere man is er zelfs helemaal geen onafhankelijke media. Een vrouw bevestigt dit met haar visie op de huidige status van het medialandschap. “Ik maak mij zorgen. Het leidt tot polarisatie en conflicten die families verscheuren. Mensen kunnen niet meer op een neutrale manier met elkaar praten. Iedereen heeft z’n eigen ideeën over wat goed en fout is.”

Ontvang je al onze gratis nieuwsbrief? Meld je hier aan en mis niets van WNL!

Het is niet alleen maar kommer en kwel in Polen als het op de media aankomt. Sommigen geloven wel in de onafhankelijke rol van de journalistiek. Zeker nu PiS het niet meer voor het zeggen heeft. “Het is nu meer onafhankelijker dan vroeger”, zegt een vrouw, die ondersteuning krijgt van twee landgenoten. “Ja, het nieuws in Polen is onafhankelijk. Toen was het niet onafhankelijk, maar nu is het beter. Ik heb nu meer vertrouwen in de pers”, vertelt de één. De ander zegt: “De taal is wat veranderd. Het is nu veel minder agressief.”

‘Je wordt meteen gevraagd in welk kamp je zit’

Mark Middel is half Pools en werkt voor de NRC als correspondent in het land. Hij maakt van dichtbij mee hoe moeilijk het voor Poolse journalistiek is om onafhankelijk verslag te doen. “Je wordt meteen gevraagd in welk kamp je zit. Dat maak ik persoonlijk ook mee, aan welke kant ik sta.” Dat terwijl Middel gewoon een onafhankelijke journalist is die voor een Nederlandse krant werkt. “Onafhankelijk bestaat niet.”

Naast de vraag in welk kamp hij zit, willen Polen ook al snel weten wie de salarisstrookjes ondertekent. “Die vragen krijg je in Nederland nooit en hier is dat normaal. Binnen de journalistiek heb je verschillende kampen.” Daar is haast niet aan te ontkomen in Polen. Linksom of rechtsom, journalistiek is daar onderdeel van de politiek. “Ze worden er zelf ingetrokken, omdat het bijna partij-politieke-kanalen zijn. Of ze zijn te kritisch en worden vervolgens zwartgemaakt of moeten voor de rechter verschijnen.”

‘Ik moest 150 keer voor de rechter verschijnen’

Bartek Weglarczyk is hoofdredacteur van het onafhankelijke internetplatform ONET en bevestigt het beeld dat Middel schetst. Vooral in de tijd van de PiS-regering. Er werden ongeveer 350 rechtszaken aangespannen tegen ONET. “En ik ben meer dan 150 keer voor de rechter gedaagd”, vertelt Weglarczyk, die zweert bij zijn eigen onafhankelijkheid. “Rechtse politici noemen ons links, maar het linkse kamp haat ons net zo erg. Iedereen haat ons.”

Weglarczyk lijkt het recept voor onafhankelijke journalistiek dus in handen te hebben. “Onafhankelijk betekent dat het enige criterium om iets te publiceren het algemeen belang is. Als je iets wilt publiceren vanwege het algemeen belang, moet je dat doen. Als je het doet om een andere reden, voor geld, politiek of invloed van politici of bedrijven, ben je niet onafhankelijk.”

De hoofdredacteur gelooft dat de Poolse media tot de beste in Europa behoren. Juist om het ingewikkelde verleden.  Hij verklaart: ”Onder de communisten, toen er geen vrije media waren in Polen, hadden we ondergrondse media. We hadden het grootste netwerk van ondergrondse media in de geschiedenis. Toen ik 14, 15, 16 jaar was, regelde ik de distributie van ondergrondse kranten op scholen in Warschau. De grootste ondergrondse krant gaf iedere week 50.000 exemplaren uit, illegaal. Toen de communisten vielen, kwamen de vrije media razendsnel op. Sindsdien hebben we veel vrije media, zonder problemen. Er is een probleem met de regering, die een einde wil maken aan de vrije media. Maar er is geen probleem met de vrije media.”

Gemunt op alle vrije media

Media in Polen hebben het sinds een paar maanden makkelijker, zegt Weglarczyk.  “Journalisten kregen het veel makkelijker in Polen. De regering is nog steeds niet dol op vrije media, want geen enkele politicus houdt van vrije media. Alle politici willen dat media doen wat zij willen. De vorige regering wilde de vrije media kapotmaken. Als deze regering na de laatste verkiezingen aan de macht waren gebleven, waren we er niet lang meer geweest. Dat was hun plan. Ze hadden het gemunt op alle vrije media in Polen.”

In Polen is het politieke klimaat onrustig, wat gevolgen heeft voor de media. Tanja Kok bespreekt de persvrijheid met Poolse collega’s. Kijk om 21.00 uur naar Stand van Nederland: Generatie Europa op NPO 2.

Lees ook:

Ouders in Zweden krijgen 480 dagen verlof: ‘Bizar om na tien weken alweer te werken’

Door: Vick ten Wolde