Nederland steeds ongezonder, overheid komt er niet uit: ‘Het is niet uitvoerbaar’

Van het plan van de overheid om Nederland minder te laten roken, problematisch alcoholgebruik terug te dringen en mensen meer te laten bewegen is weinig terechtgekomen. In het Nationaal Preventieakkoord, in 2018 in het leven geroepen, staan afspraken om Nederland voor 2040 een stuk gezonder te maken, maar de prognose is verontrustend. Demissionair staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Maarten van Ooijen noemt de voorspelling in het televisieprogramma Op1 een 'wake-up call'.

De overheid maakte in 2018 met ruim 70 partijen afspraken om Nederland weer gezonder te maken en het percentage rokers, drinkers en mensen met overgewicht te laten dalen. Het doel was om in 2040 5 procent rokende volwassen Nederlanders te hebben, maar de verwachting ligt nu op 10 procent. Voor problematisch alcoholgebruik zien we hetzelfde beeld: in plaats van het percentage terug te dringen naar 5 procent, komt dat aantal in 2040 waarschijnlijk uit op 7,4 procent.

De meest verontrustende prognose is het aantal volwassenen met overgewicht. De ambitie was om het percentage Nederlanders met overgewicht terug te dringen naar 38 procent, terwijl dat percentage naar verwachting fors zal stijgen en nu op 55 procent uitkomt in 2040.

Interpretatie

Volgens Van Ooijen zijn de cijfers op twee manieren te interpreteren. "Enerzijds zie je bij roken dat we niet het doel halen, maar anderzijds zien we dat de maatregelen wel effect hebben." Hij noemt het verbieden van e-sigaretten, prijsverhogingen en het feit dat tabak vanaf juli niet meer wordt verkocht in supermarkten positieve veranderingen.

Op het gebied van alcohol heeft de overheid meer moeite om het streefgetal waar te maken, maar sinds 1 januari geldt, net zoals bij tabak, een hogere belasting. Een kratje bier wordt bijvoorbeeld 0,27 cent duurder, onder meer om zo alcoholgebruik steeds verder te ontmoedigen.

Streefgetal

Met het terugdringen van het aantal mensen met overgewicht komt de overheid niets eens in de buurt van het streefgetal. Volgens Van Ooijen heeft de overheid zich veelvuldig gestort op 'projectjes' en zijn de grote, ingrijpende keuzes daardoor nog niet gemaakt, waaronder het invoeren van de frisdranktaks. "Frisdrank waar geen suiker in zit moet goedkoper worden, terwijl de frisdranken met een hoog suikergehalte duurder worden. Dan kunnen mensen makkelijker de gezonde keuze maken. Zulke typen maatregelen moeten we nu echt gaan nemen."

Van Ooijen pleit ervoor om belangrijke wetten niet overboord te gooien om zo nog enigszins de eerder gestelde doelen te bereiken. De staatssecretaris doelt onder meer op een wet om gemeenten ruimte te geven om ongezond voedselaanbod te weren. "Als een gemeente bijvoorbeeld al vier fastfoodketens heeft, kunnen zij zelf besluiten dat de vijfde winkel geen fastfoodketen wordt. Deze ruimte hebben gemeenten nu niet, zij kunnen alleen op ruimtelijke ordening sturen."

Ontvang jij onze nieuwsbrief al? Meld je hier nu gratis aan!

Groente en fruit

Ook het terugbrengen van de btw op groente en fruit naar 0 procent is een heikel punt. Zo heikel, dat Van Ooijen niet verwacht dat de overheid eruit gaat komen. "Als overheid mogen wij niet het ene product financieel voordeel geven en het andere product niet. Wat er dan gebeurt, is dat alle producenten van supermarktproducten naar de rechter toe gaan waarom het ene product wel belastingvoordeel geniet en het andere product niet. Zo kan je beginnen bij een appel, maar daarna komt dan weer de vraag of appelmoes ook onder het verlagen van het btw-tarief moet."

Van Ooijen ziet geen mogelijke oplossingen. "Toen ik twee jaar geleden het coalitieakkoord zag dacht ik: dit gaan we snel regelen. Na twee jaar ben ik tot de conclusie gekomen dat het zo niet uitvoerbaar is."

"Er zijn wel degelijk een aantal dingen die we bereikt hebben, maar als het gaat om overgewicht en problematisch alcoholgebruik moeten we echt aan de bak", besluit Van Ooijen.