Van papieren formulieren tot ophef in de jaren ’70, CBS bestaat 125 jaar

Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) bestaat 125 jaar. Op 9 januari 1899 werd het CBS opgericht en cijfers, tabellen en feiten over de stand van Nederland worden sindsdien veelvuldig bijgehouden. "Het besef dat je beleid moet maken op basis van feiten in plaats van het onderbuikgevoel is al heel oud. Er was dus behoefte aan statistiek", blikt hoofdsocioloog bij het CBS Tanja Traag terug in Goedemorgen Nederland op NPO 1.

Het meest bekend is het CBS misschien wel om de bevolkingstellingen. "In het beginjaar van het CBS, de eerste volkstelling in 1899, werkten er vijf mensen. Er moesten 5,1 miljoen Nederlanders geteld worden, dus dat betekende dat je minstens 100 mensen nodig had om al die deuren langs te gaan", zegt Traag over de beginperiode van het statistiekenbureau.

"Daarna had je tellers nodig, want al die formulieren werden met de hand geteld en op stapeltjes gelegd. Er moesten tabellen gemaakt worden. Dat deden we toen nog niet met een typemachine, maar met het handje. Dus als je naar die tellingen kijkt, dan zie je nog handgeschreven materiaal."

Deze aflevering van Goedemorgen Nederland gemist? Kijk ‘m hier terug op NPO Start!

Opgericht tijdens onrust

De periode tijdens de oprichting van het CBS was een onrustige periode in Nederland, vertelt Traag. "Het ging niet zo goed met de economie en het leven van arbeiders en mensen in het algemeen was zwaar. Er werd 's nachts gewerkt en kinderen werkten ook nog. Het was een tijd waarin beleidsmatig een hoop te verbeteren viel en daar waren feiten voor nodig. Het CBS is in het leven geroepen om dat op een professionele manier te doen."

"Met de papieren formulieren langs de deuren gaan doen we allang niet meer. Dat was een monsteroperatie." Tegenwoordig wordt dit gedaan op basis van registerdata, door bijvoorbeeld gemeentegegevens te combineren met gegevens van de Belastingdienst. "We kunnen nu, wanneer we willen, een volkstelling doen. Maar in die jaren was dat een hele andere tak van sport."

Ophef in de jaren '70

"We denken nu dat de oproer van de afgelopen jaren heel nieuw was, maar in de jaren '70 was er veel consternatie over het idee dat er een persoonsnummer zou komen en een persoonsregister", aldus Traag. Dat werd in deze tijd als privacyschending gezien, wat toen tot veel onrust leidde.

Demissionair minister van Economische Zaken en Klimaat Micky Adriaansens benadrukt dat op basis van feiten beleid gemaakt moet worden. "Het is heel belangrijk dat we het CBS blijven supporten en dat dit zo ontwikkelt."

"De grootste uitdaging is dat we ervoor moeten zorgen dat we weer in gesprek komen met elkaar", zegt Adriaansens over de huidige onrust in de samenleving. Ze vergelijkt de onrust met 50 jaar geleden. "Uiteindelijk zijn we in de jaren '70 toch weer in een beter vaarwater gekomen. Dat moeten we met elkaar nu weer goed doen."

Ontvang jij onze nieuwsbrief al? Meld je hier nu gratis aan!

"Het leuke van terugkijken is dat je vergelijkingen kan trekken", voegt Amerikadeskundige Raymond Mens toe. "We denken nu vaak dat we in een unieke tijd leven en dat zal op sommige punten ook best zo zijn, maar dan zie je dat bijvoorbeeld de overheid ook nu alles wil weten. Het is eigenlijk van alle tijden."