Leraar schaamt zich kapot voor leesniveau Nederlandse kinderen: ‘Het is een clusterfuck. Waarom is niemand in paniek?’

Het onderwijs moet zich schamen voor het leesniveau van kinderen. Dat zegt leraar en lerarenopleider Ton van Haperen in Goedemorgen Nederland op NPO 1. “Ik schaam mij kapot.” Hij vindt het “absurd” dat de paniek in Nederland niet groter is nadat gisteren bekend werd dat 15-jarigen in Nederland slechter lezen dan leeftijdsgenoten in Europa.

Meer dan één op de drie Nederlandse kinderen haalt het basisniveau voor lezen niet, meldde de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) dinsdag. Dit betekent dat ze niet in staat zijn om een tekst te begrijpen en verbanden te leggen tussen informatie uit de tekst en dingen die ze al wisten. In 2012 had één op de zeven kinderen daar moeite mee.

Van Haperen vindt het “verschrikkelijk. Ik schrok enorm”, zegt hij in reactie op de cijfers. “Je moet het even in perspectief plaatsen. In 2000 kon tien procent van de vijftienjarigen slecht lezen, in 2012 ging het om 24 procent. Dat was een drama. Toen hadden we zoiets van: mijn God, wat gebeurt hier? Hier moeten we iets tegen doen. Dennis Wiersma (voormalig onderwijsminister, red.) heeft dat serieus geprobeerd en wilde serieus ingrijpen, maar nu gaat het om 33 procent van de kinderen.”

Maatregelen hebben “geen fuck geholpen, om het maar eens duidelijk te zeggen”, zegt Van Haperen, zichtbaar gefrustreerd. “Het is gênant.”

Hij vindt dat het onderwijs zich de ogen uit de kop moet schamen. “Het verbaast mij dat niemand sorry zegt. Leraren en bestuurders, niemand zegt: we zien dat het gebeurt, het is zo erg, wij gaan echt beter presteren. De beroepsgroep moet sorry zeggen. Ik ben er onderdeel van en ik schaam me kapot. Het is echt gênant dat we dit opleveren. In plaats van dat we sorry zeggen, wijzen we naar elkaar en zeggen we: het komt wel goed.”

Tekst gaat verder onder X.

Het onderwijs moet zich schamen, zegt leraar @tonvanhaperen. Gisteren werd bekend dat 15-jarigen in Nederland slechter lezen dan leeftijdgenoten in veel andere landen. "Het is gênant. De beroepsgroep moet sorry zeggen. Ik schaam me kapot." #WNL pic.twitter.com/bLz0706uos

— WNL Vandaag (@WNLVandaag) December 6, 2023

Demissionair onderwijsminister Mariëlle Paul zegt zich zorgen te maken. De bewindsvrouw zet zich naar eigen zeggen in om de taalvaardigheid te verbeteren. Zo gaan bijvoorbeeld “bibliotheken intensiever samenwerken met scholen om het leesplezier en daarmee de leesvaardigheid bij leerlingen te verbeteren”. Wel geeft Paul aan dat het een “kwestie van een lange adem is” voordat het beleid blijvende resultaten zal laten zien.

Ontvang jij al onze nieuwsbrief? Meld je hier gratis aan en ontvang het laatste nieuws van WNL in je inbox.

Van Haperen vindt dat uit de reactie van Paul niet blijkt hoe serieus het probleem is. “Een lange adem? Ja, op weg naar de 60 procent.” Hij waarschuwt dat niet alleen lezen een probleem is. Uit het vergelijkende onderzoek blijkt dat Nederlandse 15-jarigen ook lager scoren op het gebied van wiskunde en wetenschap. “Het is echt verschrikkelijk. Het lezen is slecht omdat kinderen gewoon te weinig algemene ontwikkeling en kennis hebben. Maar ook rekenen daalt, alles daalt.”

‘Lerarentekort is niet alleen kwantitatief’

Zelf is Van Haperen docent economie. “Economie is taal, grafiek en rekenen. Als je de taal niet begrijpt, gaat het sommetje ook niet goed”. Ook met de algemene kennis is het niet goed gesteld, zegt hij. “Ik heb kinderen in mijn VWO-klas die ontzettend slim en aardig zijn. Maar de algemene ontwikkeling is waanzinnig laag en de woordenschat ook. Als ik het woord ‘oneigenlijk’ gebruik, dan weet ik dat de helft denkt: waar heeft hij het over? Ik leg het dan bewust niet uit en vraag na een tijdje of ze hebben begrepen waarover het gaat. Je leert taal door kennis over te dragen. Hoe meer kennis je krijgt, hoe beter je woordenschat wordt en hoe beter je naar de werkelijkheid kan kijken.”

Volgens Van Haperen ligt niet alleen het lerarentekort ten grondslag aan het dalende onderwijsniveau. Ook het niveau van docenten holt achteruit, vindt hij. “Alexander Rinnooy Kan schreef in 2007 in een rapport voor het eerst: het lerarentekort is niet alleen kwantitatief, maar ook kwalitatief. Het opleidingsniveau van leraren daalt en de omgang met kennis is bij heel veel leraren ook minder.”

Van Haperen: “Bij de Pabo zie je een groeiende instroom vanuit het mbo. In het voortgezet onderwijs zijn academici vervangen door hbo’ers. Daar kun je van alles van vinden, maar zij hebben een andere opvatting over wat je doet in de klas. Ik moet het vriendelijk zeggen, maar ze zijn in de eerste plaats vooral jeugdwerker en niet kenniswerker. Dat is een serieus verschil.”

Heb jij Goedemorgen Nederland gemist? Kijk deze aflevering nu hier terug via NPO Start. 

“Als je nooit een boek leest, is het wel heel moeilijk om kinderen enthousiast te maken voor lezen”, zegt de docent. “Als je zelf geen culturele bagage hebt, niets weet van wereldliteratuur, politiek en samenleving en je draagt dat niet over, dan nemen die kinderen dat ook niet over.” Het dalende onderwijsniveau “is een drama” en “het wordt steeds erger”, zegt Van Haperen. Hij luidt de noodklok. “Dat niemand in paniek is, verbaast mij enorm. Het is echt absurd.”

‘Clusterfuck’ leidt tot ongelijkheid

Volgens Van Haperen is er sprake van “een clusterfuck”. Docenten leiden namelijk ook weer nieuwe docenten op. Hij draagt ook bij aan toenemende ongelijkheid in de samenleving, waarschuwt hij. “Algemene vaardigheden, kennis, omgaan met de Nederlandse taal, weten hoe de samenleving in elkaar zit: het wordt minder. Voor ieder onderdeel kun je het uitzoeken, maar in essentie is het probleem: kinderen leren steeds minder op school. Dat betekent dat het leren thuis, je afkomst, steeds meer bepalend is voor je schoolsucces. Het is oneerlijk. We kunnen ook steeds slechter met elkaar communiceren, want we delen geen kennisbasis.”

Volgens Van Haperen moet het onderwijs wakker worden. “Ik heb er twee boeken over geschreven. In mijn tweede boek in 2018 schrijf ik: er is maar één oplossing, bombarderen en opnieuw beginnen. De noodtoestand uitroepen en zeggen: nu gaat er gewerkt worden. En als mensen niet willen, vertrek maar. Iedereen moet gewoon harder werken. De leerlingen moeten harder werken. Er is geen schoolklimaat dat zo vrij is als het schoolklimaat hier. Het is ontzettend onrustig in de klassen, kinderen mogen gewoon praten, het is rumoerig. Kinderen zeggen zelf ook: we doen weinig.”

Wil je meer programma’s zoals Goedemorgen Nederland op televisie zien? Steun WNL en word lid!

‘Harder werken, beter presteren’

Leerprestaties moeten weer centraal komen te staan, zegt Van Haperen. “En dus niet: wat gaan we leuk met elkaar om en wat hebben we het fijn met elkaar. Harder werken, beter presteren, hogere punten halen. Daar gaat het om.” Geld is er voldoende, zegt hij. “Dat is het probleem niet. We zijn op school met van alles bezig, maar niet met leerprestaties.”

“Er zijn hele commissies aan het praten over het eigenaarschap van leerlingen voor hun leerproces. Er is nog nooit een veertienjarige geweest die zei: ik ga mij eens even verantwoordelijk voelen voor mijn leerproces. Je moet vertellen wat ze moeten doen. Je moet ze ook uitleggen: als ik iets vertel, houd jij gewoon je mond.”

Het moet eens afgelopen zijn met de zesjescultuur. “Iedereen haalt z’n diploma. De examencijfers liggen altijd negentig procent hoger, vorig jaar was het voor het eerst iets minder. Wij zijn gewoon niet selectief en zeggen ook niet dat hard werken op school belangrijk is. Ouders denken ook: ach, als ze maar van de straat zijn en het gezellig hebben met elkaar. Dat is ook belangrijk, maar er moet ook iets geleerd worden. De lat moet omhoog.”

Lees ook: 

Lezen en Schrijven: afname leesvaardigheden heftiger dan verwacht

Door: Peter Visser