Hoe bepalend zijn campagnefoto’s voor verkiezingen? ‘Spontaniteit is verdwenen’

Politici worden dag en nacht gevolgd door fotografen die het perfecte plaatje willen schieten. Wat voor invloed hebben campagnefoto's op de verkiezingen? Volgens fotojournalist van NRC Bart Maat kunnen foto's wel degelijk van grote invloed zijn. Daarnaast ziet hij dat de spontaniteit in campagnefoto's steeds verder te zoeken is.

Volgens Maat steekt de verkiezingsfoto van Wim Kok er met kop en schouder bovenuit. "Dit is een van mijn favoriete foto's. Het is een foto van fotograaf Bert Verhoeff en hij heeft deze foto gemaakt in 1994 op de uitslagenavond van de verkiezingen. Hij volgde hem geloof ik die dag en op de foto zie je dat Kok met zijn notitieblokje naar de uitslagen op televisie kijkt. En dan ziet hij dat de PvdA de grootste partij is en dat hij premier gaat worden." De fotojournalist ziet dat Kok heel nieuwsgierig is naar de uitslag. "Het is een hele spontane foto."

Maat heeft deze foto geprobeerd na te maken op hetzelfde moment toen twee jaar geleden de VVD de grootste werd. "Ik mocht even 30 seconden in de fractiekamer fotograferen. En dat ziet er toch een stuk minder spontaan uit dan Wim Kok in 1994. Na heel lang aandringen en lief vragen mocht ik even naar binnen. En toen ik naar binnenliep zag ik al: dit is wel heel erg in elkaar gezet. Iedereen heeft een eigen plek gekregen, Rutte werd heel losjes op de leuning van de bank neergezet en op het moment dat de eerste prognose bekend werd gemaakt gingen de handjes in de lucht. Als ik er niet bij was geweest, had dit er anders uitgezien."

Spontaniteit verdwenen

Volgens Maat is de spontaniteit die op de foto van Wim Kok te zien is grotendeels verdwenen. "Bij de foto van de VVD stonden mensen ook nog achter mij die wat aanwijzingen geven en goed nadenken over beeld. Dat is een groot verschil met 1994."

Daarnaast vindt Maat de foto van Joop den Uyl, gemaakt in 1982 in de Schilderswijk door Hans Kouwenhoven, "fantastisch". "Hier zie je Den Uyl die in zijn eentje door de Schilderswijk loopt met PvdA-flyers onder zijn arm en praat met een vrouw die uit het raam hangt. Tegenwoordig zie je niet zo snel meer een lijsttrekker of politicus helemaal alleen over straat lopen. Er moet altijd iemand bij zijn, er moet iets van beeld gemaakt worden, want stel je voor dat dat niet gezien wordt door mensen die er op dat moment niet bij zijn. Dat bestaat eigenlijk niet meer."

Maat benadrukt hoe belangrijk hij het vindt om de omgeving vast te leggen. "Dat is mijn taak, om te laten zien wat voor mensen er allemaal omheen lopen en dat zo'n politicus daar niet alleen loopt, maar met een heel team."

Roemer vs. Rutte

Campagnestrateeg Annemarie Litjens licht een foto uit tijdens de verkiezingscampagne in 2012. Op de foto zie je Emile Roemer (SP) en Mark Rutte (VVD), waar Roemer Fanta uit een rietje drinkt en Rutte cola uit de fles. "Het is heel grappig, want politici zijn enorm bewust van het beeld. En wat je hier ziet, is dat Rutte het rietje hier in zijn hand heeft. Hij zag dat de fotografen eraan kwamen en dacht: zo'n premier die uit een rietje staat te drinken, dat ziet er toch niet cool uit. Dus hij heeft dat rietje eruit gehaald. Het contrast is zo groot."

"Tijdens die verkiezingen ging het echt tussen Rutte en Roemer. Zo'n foto is natuurlijk niet bepalend, maar dat debat was dat wel en zo'n foto draagt daar natuurlijk aan bij", aldus Litjens.

Heb jij Goedemorgen Nederland gemist? Kijk deze aflevering nu hier terug via NPO Start.

Symboliserend voor campagne

"Het symboliseert vooral welke kant die campagne opging", zegt Maat. "De SP stond toen op 24 á 25 zetels en op gegeven moment maakte dat een duikvlucht. Deze foto is gemaakt door Robin Utrecht tijdens de pauze van een RTL-verkiezingsdebat in Amsterdam. Je kan als fotograaf niet erg veel tijdens zo'n verkiezingsdebat."

De fotojournalist vertelt dat fotografen niet de vrijheid hebben om rond te lopen. "Dus je moet het hebben van het moment vooraf, achteraf en tijdens pauzes. Het ongemakkelijke van deze twee heren was dat op het moment dat er pauze was de enige plek waar ze iets konden drinken de plek was waar ook fotografen waren. Dan heb je toch iets van beeld dat je kan vangen."

RTL-debat

De fotojournalist zegt dat er op de foto's van het afgelopen RTL-debat ook genoeg af valt te lezen. Er wordt een foto getoond op het moment dat de politici een microfoontje omgespeld krijgen voorafgaand aan het debat. "Dit is een moment dat politici toeleven naar zo'n debat. Er hangt veel vanaf, dus ze zijn goed voorbereid, gespannen en geconcentreerd. Dat is voor mij wel een moment dat ik kan laten zien hoe de sfeer is voordat het debat begint."

De foto uit het RTL-debat van zondag 5 november. Tekst gaat verder onder de foto.

Op de foto staat Dilan Yeşilgöz (VVD) lachend en staat Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) er met een serieuze blik achter. "Ik kan niet meer anders dan naar de mondhoeken van Timmermans kijken. Het is vooral een moment dat voor veel politici ongelooflijk ongemakkelijk is om zo gefotografeerd te worden. Anderen laten het weer gewoon gebeuren en vinden dat geen probleem, zoals je ook bij Yeşilgöz kan zien."