Hoe onafhankelijk is parlementaire enquêtecommissie die fraudebeleid onderzoekt? ‘Aantal leden heeft al een conclusie getrokken’

Niet alle commissieleden van de parlementaire enquêtecommissie die onderzoek doen naar het fraudebeleid van de overheid, stellen zich neutraal op. Dat zegt politiek commentator van De Telegraaf Wouter de Winther in Goedemorgen Nederland op NPO 1. "Een aantal leden heeft al een conclusie getrokken voordat er überhaupt een rapport is geschreven."

Morgen verschijnt demissionair premier Mark Rutte opnieuw voor de parlementaire enquêtecommissie. Hij wordt dit keer gehoord over zijn rol als minister-president. De scheidend VVD-leider bekleedt die functie sinds 2010. Eerder hoorde de commissie hem al onder ede over zijn tijd als staatssecretaris van Sociale Zaken in de eerste twee kabinetten-Balkenende.

"Heel spannend is het voor hem denk ik niet, want de man heeft al wel het één en ander meegemaakt de afgelopen dertien jaar. Maar dat betekent niet dat hij denkt zich er met een Jantje van Leiden af te kunnen maken", zegt De Winther. "Een terechte vraag die gesteld kan worden is wat hij in zijn rol als coördinerend bewindspersoon, als minister-president, heeft gedaan."

Heb jij Goedemorgen Nederland gemist? Kijk deze of eerdere afleveringen nu hier terug, via NPO Start.

Volgens De Winther wordt in Nederland vaak ten onrechte gedacht dat Rutte de baas is van de ministersploeg. "Het is niet zo dat hij opdrachten uitdeelt en zegt: schrijf deze wet. Hij is de eerste onder zijn gelijken." Wel zit Rutte de ministerraad voor en moet hij ingrijpen bij problemen die beleidsoverstijgend zijn. "Ik denk dat men heel benieuwd is naar wat Rutte heeft gedaan toen in zijn kabinet signalen waren over het feit dat mensen in de knel kwamen. Ze willen weten wat hij heeft gedaan of nagelaten."

'Azarkan heeft conclusie al getrokken'

Niet iedereen in de commissie kijkt met een neutrale blik naar Rutte, denkt De Winther. "Er zijn mensen als Sylvana Simons die weten dat ze aan waarheidsvinding moeten doen. Ze verpakt in haar vraag niet wat ze zelf vindt, of corrigeert zichzelf. Maar iemand als DENK-Kamerlid Farid Azarkan heeft al in het voorjaar tijdens een debat over de toeslagenaffaire gezegd dat hij vindt dat Rutte verantwoordelijk is voor het institutioneel racisme bij de overheid. Dan heb je al een conclusie getrokken voordat de enquêtecommissie is begonnen."

De Winther denkt niet dat de Tweede Kamerverkiezingen een rol spelen in de houding van sommige commissieleden. "Maar ik zie wel enige verbetenheid in de opstelling van sommige partijen en daarmee ook hun Kamerleden."

Die verbetenheid zag hij ook tijdens het verhoor van Sharon Dijksma, voormalig staatssecretaris voor Kinderopvang. "Het was een vrij indringend en volgens mij oprecht verhoor. Toch zei commissievoorzitter Salima Belhaj tot slot: u zegt eigenlijk dat u het allemaal niet zo bedoeld heeft. Dat deed onvoldoende recht aan die twee uur lang onder ede vertellen hoe dingen zijn gegaan", zegt De Winther.

Hij denkt dat de commissieleden dat moment hebben besproken. "Om elkaar in de ogen te kijken en te zeggen: we moeten dit in het vervolg anders aanvliegen."

Ongekend Onrecht

Behalve Rutte komen in de laatste verhoorweek opnieuw oud-kopstukken van de Belastingdienst aan het woord. Ook hoort de commissie rechters over hun rol in de fraudeaanpak. Op de laatste dag komen voorzitter Aleid Wolfsen van de Autoriteit Persoonsgegevens en Nationaal Ombudsman Reinier van Zutphen aan bod.

De parlementaire enquête volgt op een eerdere parlementaire ondervraging - ook wel mini-enquête genoemd - over het toeslagenschandaal. Het eindrapport daarvan, Ongekend Onrecht, was begin 2021 aanleiding voor het derde kabinet-Rutte om in het zicht van de eindstreep ontslag aan te bieden.

Ditmaal staan de verhoren onder meer in het teken van de vraag hoe de aanpak van fraude met uitkeringen en toeslagen zo heeft kunnen ontsporen, dat alleen al in het schandaal rond de kinderopvangtoeslag tienduizenden burgers daarvan de dupe werden. Ook de soms ernstige gevolgen daarvan werden opnieuw belicht in gesprekken met gedupeerden.

'Commissie moet ook kijken naar Tweede Kamer'

De Winther denkt niet dat het rapport dat de commissie presenteert, directe politieke gevolgen heeft voor bewindspersonen. "Rutte III is hierover gevallen en de minister-president houdt er binnenkort mee op." Hij hoopt dat de commissie niet alleen kijkt naar de rol van de overheid en regering, maar ook naar de Tweede Kamer. "We weten veel over wat bewindspersonen en ambtenaren wellicht hebben nagelaten, maar wat heeft de Tweede Kamer destijds gedaan?"

"Ik kan me herinneren dat Kamerleden destijds heel fel waren. Ze hebben zelf een rol gespeeld in het aanjagen van het kabinet om fraude zo hard mogelijk aan te pakken. Dat bleek ook uit de steun voor de fraudewet: 100 van de 150 Kamerleden waren voor", zegt de Winther. "Het allerbelangrijkste is dat er lessen worden getrokken voor de toekomst en voorkomen dat dit nog een keer kan gebeuren."