Rechts- én linksextremisten ‘diep antisemitisch’, waarschuwt rechtsgeleerde Afshin Ellian

Het is zorgelijk dat zowel rechts- als linksextremisten "diep antisemitisch" zijn. Dat zegt rechtsgeleerde Afshin Ellian in een reactie op het jaarverslag over 2022 van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD). Daaruit blijkt dat honderdduizend Nederlanders werkelijk geloven dat het land geregeerd wordt door een 'kwaadaardige elite'.

De AIVD ziet een "ontwikkeling" van extremisten die zich niet alleen richten tegen de overheid, maar ook meer en meer tegen allerlei organisaties en instituties. "Kenmerkend voor deze groep is de boodschap dat in Nederland een kwaadaardige elite aan de macht is, die ‘de vijand’ is van de Nederlandse bevolking", aldus de inlichtingendienst.

De boodschap wordt ook na corona nog altijd verspreid, volgens de AIVD, en lijkt het "momenteel het populairste extremistische narratief in Nederland. Het centrale idee van anti-institutionele extremisten vormt een ernstige lange termijndreiging tegen Nederland".

Volgens Ellian is het idee dat een kleine elite de wereld regeert zo oud als de mensheid zelf. "In de tijd van de Romeinen dachten mensen al zo en je moet ook Karl Marx en zijn volgelingen niet vergeten. Interessant is dat in dit rapport extreemlinks en extreemrechts qua complotten worden samengebracht."

Zowel extreemlinks als extreemrechts zijn "diep antisemitisch", zegt Ellian aan de hand van het AIVD-verslag. "Ze vinden allebei dat een groepje Joden de wereld regeert. De één denkt dat dat is voor een kapitalistische wereld, de ander denkt dat Joden 'ons volk' willen uitroeien."

Social media

Maar anders dan in de Romeinse tijd zijn complotdenkers nu veel beter in staat om zich te organiseren, waarschuwt Ellian. "We hebben social media. Mensen zoeken zelf naar verklaringen. Je kunt elkaar ook heel snel bereiken, ophitsen en in je eigen bubbel leven, met geestverwanten die constant bevestigen wat je denkt en je angst aanpraten."

Hij waarschuwt dat dit kan leiden tot geweld. "Geweld begint als dag in dag uit iemand tegen je zegt dat deze wereld wordt geregeerd door één clubje. Dat vind je in de radicale islam, dat vind je bij extreemrechtse en extreemlinkse mensen. Als zij denken: via een vreedzame manier kunnen wij de wereld niet veranderen, dan begint het moment dat geweld in zicht komt."

Hij kijkt ook naar klimaatactivisten. "Waar begint het radicaliseren? Op het moment dat je gelooft dat instituties een vraagstuk niet kunnen aanpakken en oplossen zoals jij dat wil. Als je dan in teleurstelling wordt aangemoedigd dat geweld de enige manier is waarop je het probleem kan aanpakken, dan wordt het heel gevaarlijk."

'Complotdenkers gevaar voor zichzelf'

Vorig jaar zag de AIVD al een verdere radicalisering van extreemrechts. De dreiging van rechts-terrorisme in Nederland is in 2022 "niet verminderd, waarschuwt de inlichtingendienst. In de loop van het jaar heeft de AIVD een aantal keer een mogelijke rechts-terroristische dreiging voorkomen door die actief te verstoren".

Toch vormen complotdenkers in eerste instantie een gevaar voor zichzelf, zegt Ellian. "Vaak gaat het om jonge mensen. Op hun zestiende, zeventiende of achttiende maken ze een fout; ze worden extremistisch. Daarna gaan ze zich corrigeren, maar dan is het de vraag of de wereld aanvaart dat ze nu normaal zijn. Deze mensen moeten ook studeren en een baan vinden, maar iedereen kijkt naar hen alsof ze nog steeds extremistisch zijn."

De groep waar de grootste rechts-terroristische geweldsdreiging vanuit gaat is een "relatief nieuwe generatie", bestaande uit (jonge) mannen die internationaal online met elkaar contact hebben. In chatgroepen en via kanalen praten ze "terroristisch geweld goed en verheerlijken dat", zegt de AIVD. "Onze wereld begint een hele wrede wereld te worden, juist vanwege social media", verzucht Ellian.

'Mensen niet diskwalificeren'

Politiek commentator Wouter de Winther vindt dat we moeten proberen mensen te blijven betrekken bij de samenleving, om te voorkomen dat ze zich van die samenleving vervreemden. "De politiek moet zich van zijn beste kant laten zien. Politici moeten het ook zoeken in de toon en dat geldt misschien ook voor opiniemakers en de samenleving."

"Je moet mensen proberen erbij te houden en ze niet te diskwalificeren omdat ze twijfels of een andere mening hebben", gaat De Winther verder. "Het zijn onzekere tijden. De coronacrisis was iets wat we in onze lifetime nog nooit hebben meegemaakt. We hebben vrijheden moeten inleveren en omgangsnormen moeten oppassen."

"Op het moment dat je dan af en toe twijfels hebt bij wat een minister-president voor de camera verkondigt en je wordt meteen gediskwalificeerd als 'wappie' of 'domrechts', dan worden mensen vervreemd van in ieder geval de overheid. Ze zoeken dan gelijkgestemden op en komen al snel uit aan de extremere kanten. Een heleboel mensen blijken daar vatbaar voor, terwijl ze niet allemaal gek zijn", zegt de politiek commentator.

Wilders

De grootste dreiging voor Nederland is nog altijd de radicale islam, zegt de AIVD. Een extremistische islamitische geestelijke in Pakistan, Imam Ashraf Asif Jalali, plaatste afgelopen weekeinde een filmpje op sociale media met een gerichte oproep aan moslims in Nederland om Wilders te vermoorden.

"Eerder is er een fatwa uitgesproken tegen bijvoorbeeld Salman Rushdie en Theo van Gogh", zegt rechtsgeleerde Ellian. "Al die moordpartijen in Syrië en Afghanistan zijn gebaseerd op dat je een andere groep gaat verketteren. De enige oplossing na verkettering is om te gaan doden. Dat is heel populair onder radicale moslims."

"Ik maak ook dit soort dingen mee, op een iets andere manier. Het is verschrikkelijk", zegt Ellian over de bedreiging jegens Wilders. "Maar laten we niet kinderlijk denken dat wij de problemen in Pakistan zomaar kunnen oplossen. Daar worden aanslagen gepleegd waar driehonderd mensen om het leven komen."

Wilders heeft minister Wopke Hoekstra (Buitenlandse Zaken) opgeroepen de Pakistaanse ambassadeur uit te wijzen. Ellian vindt het onverstandig om de politieke banden door te snijden. "De ambassadeur vindt het ook slecht wat daar gebeurt, maar kan het niet oplossen."