Ulysse Ellian (VVD) hekelt ideeën over ‘kwaadaardige elite’: ‘In Nederland geen seconde een dictatuur meegemaakt’

VVD-Tweede Kamerlid Ulysse Ellian hekelt "de gekkigheid" van aanhangers van complottheorieën. Dat zegt hij in een reactie op het jaarverslag over 2022 van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD). Daaruit blijkt dat honderdduizend Nederlanders werkelijk geloven dat het land geregeerd wordt door een 'kwaadaardige elite'.

De AIVD ziet een "ontwikkeling" van extremisten die zich niet alleen richten tegen de overheid, maar ook meer en meer tegen allerlei organisaties en instituties. "Kenmerkend voor deze groep is de boodschap dat in Nederland een kwaadaardige elite aan de macht is, die ‘de vijand’ is van de Nederlandse bevolking", aldus de inlichtingendienst.

"Het fundamenteel oneens zijn met beleid, dat mag. Sterker nog: dat moet", reageert Ellian maandagavond in Op1. "Ik zie ook een overheid die regels in stand houdt, om regels in stand te houden. Dat moet allemaal anders. Maar die gekkigheid..."

Vorig jaar zag de inlichtingendienst al een verdere radicalisering van extreemrechts. De dreiging van rechts-terrorisme in Nederland is in 2022 "niet verminderd", zegt de AIVD. Ellian vindt het "eng" dat er mensen zijn die zeggen dat beleidsmakers niet deugen en daarom vinden dat zij zich niet aan de regels hoeven te houden, "en misschien zelfs geweld gebruiken".

Dictatuur

Het valt hem op dat mensen Nederland ook een dictatuur noemen. Daar kan de liberaal met zijn verstand niet bij. "In Nederland hebben mensen geen seconde een dictatuur meegemaakt", zegt Ellian, die zich zichtbaar opwindt. "Natuurlijk word ik boos. Je mag mij als volksvertegenwoordiger ter verantwoording roepen, je mag ons wegsturen, je mag heel vel met elkaar van mening verschillen."

Hij maakt de vergelijking met Iran, waar volgens hem camera's vrouwen registreren die geen hoofddoek dragen. "Dat is een dictatuur, daar zit een regering die je niet zomaar weg krijgt. Dat is belichaming van wat kwaad is." Ellian benadrukt dat in Nederland "een heleboel beter moet. Maar het is een goed en mooi land en een democratische rechtsstaat".

Hij voelt het als zijn plicht om mensen te laten zien dat Den Haag hard wil werken voor het land. "Ik kreeg laatst een boze mail van iemand uit de gesloten jeugdhulp. Dan gaan we daar naartoe. Er heerst een grote verantwoordelijkheid op mij en mijn collega's om te laten zien: we zitten geen koekjes te bakken. We zijn er voor de mensen in dit land om dit land beter te maken."

De VVD'er verzucht: "Maar als mensen continue blijven zeggen dat wij in handen zijn van één of ander kartel..."

Corona

Volgens hoogleraar aan Universiteit Leiden Jelle van Buuren bestaat er geen eenduidig profiel van de groep. "Er zijn delen van de samenleving die al veel langer wantrouwen hebben in de overheid, maar ook in instanties zoals de media en wetenschap." Corona heeft daar "een hele grot rol in gespeeld", zegt hij. "Mensen toen zijn heel erg geconfronteerd met wat toch wel de tanden van de staat zijn."

"Plotseling werd er gezegd: houd 1,5 meter afstand, doe een mondkapje op, je bedrijf gaat dicht en je mag niet meer naar school", zegt Van Buuren. "Tegelijkertijd kwam men elkaar tegen. Soms letterlijk op het Malieveld, soms digitaal. Je was niet alleen met je eigen grief, maar bleek je ervaring van groot wantrouwen tegen de overheid te delen met heel veel mensen."

De geweldsdreiging is niet heel hoog, zegt Van Buuren, maar neemt wel toe. "De AIVD wijst vooral door de omvang van de groep. Ook kunnen er makkelijk nieuwe thema's worden verbonden met de ideeën. Daardoor kan het groter worden en kan het op termijn de democratische rechtsstaat ondermijnen."

Jihadisme grootste gevaar

Terrorismeverslaggever Silvan Schoonhoven benadrukt dat volgens het rapport terrorisme door moslimfundamentalisten nog steeds het grootste gevaar is voor Nederland. "Die dreiging neemt weer iets toe", zegt Schoonhoven. "De kans op aanslagen groeit weer iets. IS heeft bijvoorbeeld weer voet aan de grond gekregen in Afghanistan."