Roep om ‘heel sterk begeleidingsteam’ voor undercoveragenten: ‘Werk is ondoenlijk zwaar’

Misdaadjournalist John van den Heuvel vindt dat de begeleiding van undercoveragenten in Nederland nog altijd tekort schiet. "Dat zie je iedere keer weer misgaan", zegt Van den Heuvel in het Radio 1-programma Het Misdaadbureau. Hij pleit voor een "heel sterk begeleidingsteam" dat tijdens operaties doorlopend nauw betrokken is.

Van den Heuvel was in zijn tijd bij de politie zelf een periode werkzaam als undercoveragent. "Het is een soort topsport die je aan het bedrijven bent. En anders dan in de periode dat ik dat deed, vertoef je tegenwoordig soms maanden of zelfs jaren in het criminele circuit. Als dan die begeleiding niet goed geregeld is, kun je erop wachten dat het een keer misgaat."

Luister de podcast:

Dat gebeurde in 2021 toen een undercoveragent die de 47-jarige Joop M. uit Zevenbergschen Hoek volgde, zelfmoord pleegde. De man werd onder de schuilnaam Peter Paul Bakker ingezet bij een geheime operatie die in 2020 startte in het Brabantse dorp. Een onderzoekscommissie die na zijn dood werd ingesteld concludeerde dat infiltranten te veel aan hun lot worden overgelaten. Ook zou er te weinig aandacht zijn voor hun mentale welzijn.

'Hadden hem eruit moeten trekken'

Van den Heuvel sprak vorig jaar met de vrouw van de undercoveragent. "In de familie van Peter zag iedereen dat er met hem op een ravijn werd afgekoerst en dat het steeds minder ging. Daar waar je dan zou verwachten dat de begeleiding de signalen zou opvangen en erop zou inspelen, zie je dat dat niet is gebeurd. Dat had fatale gevolgen."

"Ze hadden hem hier gewoon uit moeten trekken", zegt docent strafrecht Sophie Naber van de Open Universiteit. "Peter heeft heel nobel werk gedaan, met alle risico's van dien. Als hij en collega's aan de bel trekken en zeggen dat het niet goed gaat, moet er een officier zijn die zegt: we trekker de stekker eruit, want dit wordt levensbedreigend."

De undercoveragent, die onderdeel uitmaakte van het team Werken Onder Dekmantel (WOD) van de afdeling Afgeschermde Operaties, moest informatie verzamelen over mogelijke criminele activiteiten van M., die wordt verdacht van drugssmokkel. Nadat M. in 2020 werd aangehouden, ging de operatie door en moest de agent informatie verzamelen via de vrouwelijke partner. Volgens de onderzoekers ontstond een 'intieme relatie'.

'Mentaal ondoenlijk zwaar'

"Een undercoveragent zal zelf nooit zeggen: ik kan het niet meer aan, haal me hier weg. Die is zó gedreven, je ziet er zo diep in. Het is mentaal zo ondoenlijk zwaar", zegt Van den Heuvel. "Je bent eigenlijk iets wat schizofreen is aan het doen. In de privésfeer moet je de lieve, aardige huisvader zijn en aan de andere kant moet je de keiharde crimineel spelen."

Hij gaat verder: "Je hebt het gevoel dat je steeds dichter bij het uiteindelijke doel komt. Als je in die fase bent, ontstaat het gevaar dat je een soort bewustzijnsvernauwing krijgt. Dan moet je een heel sterk begeleidingsteam hebben dat zegt: nu de stekker eruit. Eigenlijk ben je dan al te laat, maar toch moeten dan nog alle alarmbellen afgaan."

Naber pleit voor een multidisciplinair team dat in de gaten moet houden of het goed gaat met undercoveragenten tijdens een missie, met daarin bijvoorbeeld een psycholoog. "Hoe ervaren je ook bent als undercoveragent, je blijft een mens met gevoelens. Als jij met de kinderen bent van de verdachte en verliefd wordt op de vrouw van de verdachte, dan verlies je realiteitszin. Er moeten protocollen worden gecreëerd."

Politiebond: professionele gedragsdeskundigen inzetten

Voorzitter van de Nederlandse Politiebond Jan Struijs sluit zich aan bij de oproep van Naber. "Undercover zijn is risicovol werk. Soms moet je in een splitsecond een beslissing nemen die grote gevolgen kan hebben", zegt hij in Het Misdaadbureau. "Stel je gaat met een groepje waarbinnen je infiltreert van het ene café naar het andere en onderweg blijkt dat ze nog even een ripdeal gaan doen, kan je op dat moment medeplichtig zijn."

"Je kan dan ook niet zeggen: ik stap wel even uit. Hoe ga je daarmee om? Je kan niet altijd je telefoon pakken en aan je baas vragen: wat nu?", zegt Struijs. "Professionele gedragsdeskundigen die hier ervaring mee hebben, en die hebben we, moeten veel directer worden ingezet bij operaties", vindt de politievoorman.

Volgens Struijs is het voor undercoveragenten soms lastig om de realiteitszin te bewaren. "Je kan je zo vereenzelvigen met je omgeving, dat je de infiltrant wordt en niet meer jezelf bent. Op een gegeven moment ga je de persoon die je speelt nog aardig vinden ook."

Voorzitter van politievakbond ACP Wim Groeneweg laat aan Het Misdaadbureau weten dat hij vindt dat er tijdens de opleiding van undercoveragenten meer aandacht moet komen voor de impact die het werk heeft, ook op de naasten van een agent.

Van den Heuvel benadrukt overigens dat de inzet van undercoveragenten "heel vaak" leidt tot een veroordeling.

Luister iedere vrijdagavond tussen 19.00 en 20.00 naar Het Misdaadbureau op NPO Radio 1. Of luister het WNL-programma terug als podcast, via je favoriete podcast-app.

Een vraag stellen aan De Misdaadlijn? Stuur die dan het liefst als audio-bericht naar Het Misdaadbureau via 06 57 83 28 94. Wie weet wordt jouw vraag behandeld in de volgende uitzending!

Scan de QR-code om het nummer op te slaan: