Tijd van grensoverschrijdend gedrag en sociale veiligheid, maar slaan we niet een beetje door?

Afgelopen jaar stond in het teken van grensoverschrijdend gedrag en sociale veiligheid. Het begon in medialand bij The Voice, De Wereld Draait Door en Studio Sport, maar dat bleek nog maar het topje van de ijsberg: in heel het bedrijfsleven werden mannen én vrouwen verantwoordelijk gehouden voor hun daden. De millennial verwacht veiligheid op de werkvloer, en dus is er in korte tijd een hele nieuwe bedrijfstak ontstaan. Maar schiet de hang naar ‘sociale veiligheid’ daarmee niet door?

Wat filosoof Sebastien Valkenberg betreft wel. “Ik vind ‘sociale veiligheid’ een hele ingewikkelde term. Zo ingewikkeld of ik me afvraag of je daarmee beleid kunt maken.” En dat is wel wat er gebeurt, ziet hij. “Ik denk dat je kunt zien dat Nederland in een hele korte tijd best wel veranderd is”, zegt hij in het economisch onderzoeksprogramma van WNL, Stand van Nederland: Generatie Next. En dat komt vooral door ideeën die uit Amerika zijn overgewaaid. “We zien ontwikkelingen hier die we daar twintig, dertig jaar geleden al zagen. Langzamerhand beginnen wij dus ook te wennen om te spreken van termen als safe spaces en microagressies. En je ziet het ook gevolgen hebben voor beleid en mensen.”

Volgens organisatieadviseur Astrid Elburg, vertrouwenspersoon binnen twee organisaties, kan de aandacht voor deze problematiek juist nooit te ver gaan. “Ook dat ongemakkelijke gesprek met elkaar aangaan is beschaving”, vindt zij. “Het zijn belangrijke maatschappelijke discussies. Als je wilt dat dat de maatschappij verder komt in hoe we denken over dingen, in een andere tijd, waar andere vraagstukken spelen, niet alleen in Nederland maar wereldwijd, vind ik dat we opnieuw moeten kijken naar hoe we vroeger keken naar taferelen, stukken en verhoudingen”, zegt ze. “Zo is de vrouwenemancipatie ook ontstaan. Dat vind ik ook een kwestie van een morele vooruitgang, dat je denkt: misschien klopte het niet.”

Het begrip ‘grensoverschrijdend gedrag’ wordt volgens Valkenberg voor te veel verschillende gedragingen gebruikt. Volgens hem moeten we goed onderscheid kunnen maken tussen momenten waarin de veiligheid van mensen écht werd aangetast, zoals bij de deelnemers van The Voice, en momenten die volgens hem vallen in de “hele lastige en listige categorie” van de sociale veiligheid.

‘Waarom zou je gehoor geven aan dat soort ergernissen?’

Zo speelt de discussie over die sociale veiligheid op veel universiteiten. Ook in Leiden, waar decennialang een schilderij van Rein Dool hing. Daarop zijn vijf mannelijke hoogleraren uit de jaren 70 afgebeeld. Deze werd verwijderd uit een zaal in het Academiegebouw nadat een student zich afvroeg of het werk daar wel op een gepaste plek hing. “Waarom zou je gehoor geven aan dat soort ergernissen? Waarom zouden die überhaupt relevant zijn?”, vraagt Valkenberg zich af. “We zijn in een samenleving belandt waar dat er kennelijk toe doet, terwijl ik zou denken: die binnenwereld moet geen argument zijn om een schilderij van de wand te halen.” Die binnenwereld verschilt per slot van rekening voor iedereen, aldus de filosoof.

Ook de situatie rond oud-stadsarcheoloog Jerzy Gawronski, die ruim vijftien jaar hoofd was van het Bureau Monumenten en Archeologie (BMA) in Amsterdam, toont een goed voorbeeld, zegt Valkenberg. Onder Gawronski’s leiding heerste er jarenlang een angstcultuur en dat mondde uit in scheldpartijen en woedeuitbarstingen. Toen dat naar boven kwam, werd hij op non-actief gezet. “Tot dusver zou ik zeggen: hartstikke goed, pak dat aan. In dit geval is er inderdaad sprake van dat werknemers in hun veiligheid zijn aangetast”, zegt Valkenberg.

Maar het feit dat Amsterdam vierduizend boeken gaat vernietigen waar Gawronski aan meewerkte, vindt hij buiten proportie. Het gaat om het boek Onder de Amstel, waar nu een volledige nieuwe oplage van gedrukt wordt en waarin de naam van Gawronski verwijderd is van omslag. Valkenberg: “Dat vind ik ontzettend ver gaan.”

‘Ook ongemakkelijke gesprek met elkaar aangaan is beschaving’

Vertrouwenspersoon Elburg is voorzichtig als het gaat om de woorden ‘cancelen’ of ‘sneuvelen’. “Het gaat ook om de terminologie die je kiest.” De mannen die nu tijdelijk uit de media zijn verdwenen, zoals Matthijs van Nieuwkerk en Jeroen Rietbergen (The Voice), “wisten verdomd goed wat ze deden”, stelt ze. Maar dat betekent niet dat ze voor eeuwig van het toneel moeten verdwijnen, vindt Elburg. “Ik denk dat ze de tijd nodig hebben om hun wonden te likken, maar het zijn wel mensen die kwaliteiten hebben. Dus ik vind dat als zij in de spiegel kijken en denken: ‘Ik had het anders moeten doen’, dat we ze best nog een kans kunnen geven.”

Nu de generatie millennials massaal toetreedt op de arbeidsmarkt is er steeds meer behoefte aan veiligheid en inclusiviteit op de werkvloer. Hoe ziet deze sensitiviteitsindustrie eruit? Elif Isitman gaat op onderzoek uit! Kijk de aflevering van Stand van Nederland: Generatie nu hier terug op NPO Start.

Door: Marinka Wagemans