D66-Kamerlid Sjoerdsma wil hoogste onderscheiding voor verzetsheld Jan Zwartendijk: ‘Iedere Nederlander moet zijn naam kennen’

D66-Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma heeft de koning gevraagd verzetsheld Jan Zwartendijk postuum de hoogste koninklijke onderscheiding te verlenen. "Iedere Nederlander zou de naam van Jan Zwartendijk moeten kennen", zegt Sjoerdsma in Goedemorgen Nederland op NPO 1.

Normaal krijgen mensen die onderscheiding alleen bij leven, maar volgens Sjoerdsma moet voor Zwartendijk een uitzondering gemaakt worden. Zijn brief is ook getekend door onder anderen leden van alle andere fracties in de Tweede Kamer en de bestuursvoorzitter van Philips, de oud-werkgever van Zwartendijk.

Zwartendijk heeft mensen gered door als consul in Litouwen zo veel mogelijk visa te verstrekken aan Joden op de vlucht. Hij redde uiteindelijk meer dan tweeduizend mensen. Sjoerdsma: "In 1940 schreef hij wekenlang van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat visa uit tot zijn handen verkrampt waren. Hij vergat zijn eigen verjaardag, dronk koude koffie en nam eigenlijk geen eten, omdat deze missie hem in beslag nam."

"Het maakte ook niet uit wie er in zijn kleine kamer voor hem verscheen. Naam en nationaliteit waren voldoende, dan tekende hij het visum", zegt het Kamerlid, dat vindt dat Zwartendijk erkenning verdient en een prominente plek in onze geschiedenisboeken.

Rolmodel

In Israël is Zwartendijk al Rechtvaardige onder de Volkeren, een eretitel die wordt gegeven aan mensen die Joden hielpen de Holocaust te overleven. "De belofte van 'nooit meer', begint bij het voorkomen van haat, maar net zo belangrijk is het om diegene te eren die destijds in verzet kwamen, die opstonden tegen haat", zegt Sjoerdsma. "Helden als Zwartendijk belichamen idealen om na te streven. Het zijn rolmodellen aan wie wij ons kunnen spiegelen ten tijde van morele dillema's."

"Ze dwingen ons na te denken over de urgente vraag: als de situatie zich nu zou voordoen, zou ik dan wegkijken of mijn nek uitsteken om te helpen? Zwartendijk deed dat laatste en werd daarvoor verguist", vertelt de D66'er.

Volgens Sjoerdsma heeft Zwartendijk nooit de erkenning gekregen die hij verdient. "Integendeel zelfs, zijn heldenmoed werd beloond met een reprimande van het ministerie van Buitenlandse Zaken wegens de schending van consulaire richtlijnen", schrijft hij in de brief aan de koning. Het ministerie bood daar in 2018 excuses voor aan.

'Regels breken om hem te eren'

Als het aan Sjoerdsma ligt, wordt Zwartendijk benoemd tot Ridder Grootkruis in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Koning Willem-Alexander werd dat zelf toen hij 18 werd, net als de huidige Prinses van Oranje, Amalia. Koningin Máxima kreeg de onderscheiding in 2002 toen ze met Willem-Alexander trouwde. Het is zeldzaam dat burgers de onderscheiding krijgen. Angela Merkel werd benoemd in juli vorig jaar, de laatste Nederlandse burger was Ruud Lubbers in 1994.

Of het lukt om Zwartendijk aan die lijst toe te voegen, is nog maar de vraag. "Personen kunnen niet postuum worden benoemd in een van de civiele ridderorden", zegt de organisatie die de koninklijke onderscheidingen achter de schermen begeleidt. Volgens de Kanselarij der Nederlandse Orden zijn "alle mogelijkheden onderzocht" om de verzetsman bijna vijftig jaar na zijn dood nog te onderscheiden, maar bleek dat binnen het Nederlandse stelsel echt niet mogelijk.

Sjoerdsma heeft desondanks goede hoop dat het gaat lukken. "Dit is een uniek politiek en maatschappelijk initiatief geworden. Alle politieke partijen steunen het voorstel en ook belangrijke Joodse organisaties, nabestaanden, de ceo van Philips en het Nieuw Israëlietisch Weekblad. Ik hoop dat de koning wordt overtuigd om voor één keer een uitzondering te maken."

"Zwartendijk redde mensen door de regels te breken. Laten wij dan één regel breken om hem te eren", aldus Sjoerdsma.