Wat gaat er om in het hoofd van Vladmir Poetin? ‘Niemand weet wat hij wil’

Rusland heeft al enige tijd 100.000 troepen aan de grens met Oekraïne gestationeerd, maar niemand weet wat er precies in het hoofd van president Vladimer Poetin omgaat. Oud-Ruslandcorrespondent en historicus Wierd Duk schreef in 2014 een boek over Poetin, 'Straatvechter bedreigt wereldorde', en denkt dat de situatie "niet eerder zo dreigend is geweest".

Dat de situatie kan escaleren, staat inmiddels wel vast. Toch denkt Duk niet dat het zal uitlopen op een grote oorlog. De dreiging van een derde wereldoorlog, waar op Russische staatstelevisie over wordt gesproken, noemt hij flauwekul. "Russen stoken graag het vuurtje op", zegt hij in WNL Op Zondag. "Ik denk dat Poetin aan het intimideren is. Hij kijkt hoe ver hij kan gaan en waar het Westen een grens trekt, áls het Westen al een grens gaat trekken."

Toch blijft het vooral speculeren, geeft de Telegraafjournalist toe. "Niemand weet wat Poetin wil. Allerlei analisten geven ook toe dat we helemaal geen idee hebben. Zelfs de mensen in zijn naaste omgeving weten het niet. Maar wat we te weinig doen is proberen te begrijpen waar het bij Poetin uit is ontstaan."

'NAVO heeft gevolgen uitbreiding onderschat'

En dat betekent een kijkje nemen in de hoofden van de Russen. Van het Kremlin tot op straat: niemand in Rusland zit te wachten op verdere uitbreiding van de NAVO naar het oosten, zegt Duk. "Het is onbegrijpelijk dat het Westen heeft onderschat wat de gevolgen zouden kunnen zijn van NAVO-uitbreiding, gezien de geschiedenis van Rusland."

Voormalig Secretaris-generaal van de NAVO Jaap de Hoop Scheffer gaf onlangs toe dat het Westen niet goed heeft ingeschat wat de uitbreiding naar het oosten voor Poetin heeft betekend. Tijdens een top in 2008 zette de NAVO de deur open voor toetreding van Georgië en Oekraïne. Voor Rusland was dat destijds al onbespreekbaar, waarschuwde Poetin. "Ik denk dat ik toen heb onderschat wat daarop zou volgen", zei De Hoop Scheffer.

"Poetin heeft vanaf het begin, toen hij aantrad in 2000, gezegd dat NAVO-uitbreiding volstrekt onacceptabel is", zegt Duk. Volgens hem wijzen Russen vaak op de toezeggingen van voormalig Bondskanselier van Duitsland Helmut Kohl en James Baker, voormalig Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, dat de NAVO niet naar het Oosten zou uitbreiden als Duitse eenheid kon worden gerealiseerd. "Dat is overruled door George Bush senior."

De NAVO is sindsdien steeds iets verder naar het oosten opgeschoven. "De Russen konden zich dat niet voorstellen, maar het is telkens gebeurd. Wat ook heel vaak vergeten wordt is dat in het Russische collectieve bewustzijn de bombardementen van de NAVO op Servië van enorm belang zijn. Zij hebben toen gedacht: de NAVO is wél een aanvalsmachine, want ze vallen onze broeders in Servië aan. Dat was voor Russen heel bedreigend."

Oekraïne 'hartland van Russische ideeën'

Nu zien zij dat het Westen niet wil uitsluiten dat ook Oekraïne en Georgië, voormalig deelstaten van de Sovjet-Unie, worden toegelaten. Een volgende stap en voor Russen "volstrekt onacceptabel", zegt Duk. "Voor iedere Rus is het in hun beleving onmogelijk dat Oekraïne zou afdrijven naar het Westen, gezien de geschiedenis en de betekenis van Oekraïne, het hartland van de Russische ideeën."

Inmiddels staan er 100.000 Russische troepen aan de grens met Oekraïne. De Verenigde Staten en Duitsland zijn inmiddels begonnen met voorbereidingen om snel mensen in veiligheid te brengen, mochten de spanningen tussen Oekraïne en Rusland ontaarden in een gewapend conflict.

Duk: "Het Westen zegt dat de schuld bij Poetin ligt omdat hij een autocraat en dictator is. Wat hij ook is. Het is een maffia- en KGB-kliek in het Kremlin. Maar je kunt ook iemand zijn als Poetin, maar wel een idee hebben voor Rusland. Dat is dat het moderne Rusland een Euraziatisch land is en in de Euraziatische wereld horen ook Oekraïne, Kazachstan en Wit-Rusland."

Valt Poetin binnen?

Duk noemt Poetin "een typische Russische man. Hij incorporeert het beeld van de macho. Ook is hij al twintig jaar gefrustreerd over de reactie van het Westen op Rusland. Hij voelt zich genegeerd en vindt dat het Westen de Russische macht niet erkent en de grootsheid van de Russische cultuur en geschiedenis."

De hamvraag is nu of Poetin zijn manschappen over de grens stuurt. De voormalig Ruslandcorrespondent acht de kans waarschijnlijk dat Poetin Oekraïne binnenvalt, maar verwacht geen grote oorlog. Het doel van de Russische president is vooral het afgeven van een signaal. "Poetin heeft gezien wat er is gebeurd in Wit-Rusland, waar hele gewone mensen de straat opgingen."

"Het waren niet alleen maar activisten, maar ook omaatjes en gezinnen. Dat was ook voor Poetin heel bedreigend. Wat hij nu doet is potentiële demonstraten in landen als Wit-Rusland en Oekraïne intimideren en tegen het Westen zegt hij: ik trek hier een grens. Maar het zal niet gebeuren dat hij massaal Oekraïne zal binnentrekken. Daar heeft hij niet eens de juiste troepenmacht voor."

"Maar hij kan natuurlijk heel eenvoudig het oosten van Oekraïne binnentrekken en corridor naar het zuiden via de Zee van Azov vestigen", gaat Duk verder. "Dan heeft Oekraïne een enorm probleem. En wij ook, want dan moeten we kiezen wat we gaan doen. Gaan we helpen, of niet?"

Biden

Duk waarschuwt dat de Russische troepenmacht de laatste jaren "ontzettend" is gemoderniseerd. "Het is niet meer die enorme massa van jonge jongens die je zo omver kan blazen." Hij wijst naar het Russische succes in Syrië, waar president Assad in het zadel werd gehouden. "Terwijl het Westen met de staart tussen de benen uit Afghanistan is vertrokken. Dat zien de Russen ook."

Ook ziet Rusland hoe de Amerikaanse president Joe Biden in eigen land niet altijd een sterke indruk maakt, wat een boost kan geven aan het eigen zelfvertrouwen. Duk: "Ze zien zijn persconferenties waar geen touw aan vast is te knopen."

"Ook zien ze hoe het Westen in een soort woke-modus terecht is gekomen, waar Black Lives Matter en transgenderkwesties bijna belangrijker zijn geworden dan geopolitiek. De Russen denken nog negentiende-eeuws. Die lachen om Biden en woke-gedoe. Dat nemen ze niet serieus. Ze willen invloedsferen afbakenen en daar afspraken over maken. Maar het Westen is daar niet toe bereid, want wij denken niet meer in invloedsferen."

Reisadvies

Voor Nederlanders geldt het grootste deel van Oekraïne nu nog een oranje reisadvies. Dat betekent dat reizen die niet strikt noodzakelijk zijn worden ontraden. Alleen voor de conflictgebieden Donetsk, Loehansk en de Krim geldt een algeheel negatief reisadvies.

LEES OOK: Rusland en Amerika in gesprek: mogelijk laatste kans om escalatie te voorkomen