Speciaal ‘Volkstribunaal’ van start: ‘Bedreigen van journalisten en opiniemakers uit den boze’
Wereldwijd wordt er bijna wekelijks een journalist gedood tijdens het werk. In acht van de tien gevallen gaan de moordenaars vrijuit. In Den Haag begint daarom vandaag een zogenoemd Volkstribunaal om moorden op journalisten te onderzoeken en de daders voor de rechter te krijgen. Of dit echt vervolgingen gaat opleveren is de vraag, maar volgens rechtsgeleerde Afshin Ellian is het vooral belangrijk dat hiermee een signaal wordt afgegeven. "Wij praten er nu over, en dat is belangrijk."
Dit moet een waarschuwing zijn voor iedereen, ook voor het Openbaar Ministerie, zegt Ellian in Goedemorgen Nederland op NPO 1. "Je moet gewoon een grens trekken. Het kan echt niet. Het bedreigen van journalisten en opiniemakers is uit den boze, die mensen moeten keihard worden gestraft."
De aanklager en de rechters die deelnemen aan het tribunaal, een initiatief van de Nederlandse persvrijheidorganisatie Free Press Unlimited (FPU), het Franse Reporters sans Frontières (RSF) en het Amerikaanse Committee to Protect Journalists (CPJ), zijn allen ervaren internationale professionals. Maar de uiteindelijke uitspraken hebben geen rechtsgeldigheid. Het betreft hier dus geen 'normale' rechtspraak. De vraag is dan ook wat er nu daadwerkelijk wél kan leiden tot juridische vervolging. "Ze kunnen bijvoorbeeld onderzoek doen", legt Ellian uit. "Toevallig zijn journalisten daar heel goed in. Vaak beter misschien dan politie. En als ze bewijs hebben verzameld, kan dat worden overgedragen aan de betrokken staat."
Openingshoorzitting
Op de openingszitting dinsdag worden wereldwijde obstakels voor persvrijheid besproken en worden ook andere slachtoffers genoemd. Als eerste getuige van het tribunaal sprak de Tsjechische verslaggever Pavla Holcová, die de moord op haar Slowaakse collega Ján Kuciak onderzocht. Kuciak schreef onder meer over corruptie.
Later op de dag komt onder meer de Filipijnse journalist Maria Ressa aan het woord. Zij won eerder dit jaar de Nobelprijs voor de Vrede.
De start van het tribunaal valt samen met de Internationale Dag tegen Straffeloosheid van Misdaden tegen Journalisten. Hiermee worden VN-lidstaten opgeroepen geweld en misdrijven tegen journalisten terug te dringen en de persvrijheid te beschermen. De datum van die dag is gekozen ter nagedachtenis van twee Franse journalisten die op 2 november 2013 om het leven zijn gebracht in Mali.
Steekwerende vesten en bodycams
Ellian geeft aan dat hij schrikt van de ernst van de situatie rondom de veiligheid van journalisten in Nederland. Zo stuurt NOS bij protesten beveiligers mee met verslaggevers, en werd gisteren bekend dat steeds meer Nederlandse mediaorganisaties steekwerende vesten en bodycams aanschaffen om medewerkers te beschermen tijdens risicovolle verslaggeving. Dat meldde Peter ter Velde, projectleider van PersVeilig, tegenover NU.nl. Eerder besloot Omroep Gelderland naar aanleiding van de rellen tussen Vitesse en NEC geen verslaggevers rond voetbalwedstrijden en risicovolle demonstraties meer in te zetten.
"Dit is echt heel erg triest. Al die middelen moet je normaal gesproken aanschaffen als je naar Afghanistan gaat, omdat daar de Taliban rondloopt. Maar niet in Nederland als je naar een wedstrijd gaat", zegt Ellian.
'Zonder persvrijheid geen democratie'
"Vroeger had je alleen maar de staat die jou als journalist iets aan kon doen. Dat gebeurt nog steeds, denk bijvoorbeeld aan Turkije en Iran", legt Ellian uit. "Dan kwam er nog een andere groep bij: quasi-statelijke machten noemt men dat. Denk aan Al Qaida, de Islamtische Staat en jihadgroepen die heel veel journalisten hebben vermoord."
Maar tegenwoordig komt er een derde groep bij, aldus de rechtsgeleerde. "Criminelen en de rest. Zo werd de aanslag op het hoofdkantoor van De Telegraaf gepleegd door de georganiseerde misdaad." Ellian doelt op de aanslag op 26 juni 2018, die de georganiseerde misdaad pleegde op het kantoorgebouw van De Telegraaf. Met een gestolen bestelauto werd de pui van het kantoorgebouw aan de Basisweg in Amsterdam geramd. Daarna stak de bestuurder het voertuig in brand.
"En dan heb je het tuig dat rondloopt en journalisten bedreigd." Volgens Ellian is het daarom nog belangrijker om een vuist te maken. "Waarom? Omdat zonder persvrijheid er geen democratie kan bestaan."
Ellian benadrukt dat we moeten waken voor capitulatie en zelfcensuur. "Dat zie ik ook in de westerse wereld. Dat er minder wordt gepraat over iets wat gevoelig ligt, zoals islamkritiek. Als je cartoons over Mohamed (de profeet, red.) niet gaat tonen, dat hebben de meeste kranten in Europa in 2006 niet gedaan, is dat heel slecht. Wat krijg je dan? In 2015 werden er cartoonisten gedood. De hele redactie van Charlie Hebdo wordt uitgemoord", zegt hij. "Je moet niet capituleren, geen zelfcensuur, en juist dit soort vraagstukken tonen en normaliseren."
Volkstribunaal
Het tribunaal zal meerdere maanden duren. De eerstvolgende zitting is in januari en gaat over de moord op de Sri-Lankaanse journalist Lasantha Wickrematunge in 1994. De rechters van het tribunaal komen in mei 2022 met een uitspraak.