Hoogleraar recht: ‘Gebruik algoritmes kan tot inbreuk op fundamentele rechten leiden’

Algoritmes, voorspellingen op basis van modellen, zijn alledaags geworden. Op internet lijkt het alsof ze feilloos kunnen voorspellen wat je voorkeuren zijn. Maar schijn bedriegt: algoritmes op internet kloppen hoogstens algemeen. Het gebruik van algoritmes kan zelfs grote gevolgen hebben, waarschuwt hoogleraar recht van de Universiteit van Amsterdam Natali Helberger in het WNL-programma Stand van Nederland: Generatie Next.

Onderzoekers op de Universiteit van Amsterdam zien dat er teveel waarde wordt gehecht aan de voorspellingen van modellen en algoritme. "Er zijn goede redenen om algoritmes te gebruiken. Maar je moet wel opletten dat je weet hoe ze functioneren en wat de valkuilen zijn. En dat je leert er mee om te gaan en de resultaten te interpreten", zegt Helberger.

Volgens Helberger zijn algoritmes zelf niet gevaarlijk. Maar de manier waarop ze gebruikt worden kan tot problemen of zelfs inbreuk op fundamentele rechten leiden, zegt ze. Het bekendste voorbeeld is de toeslagenaffaire. Toen de overheid teveel ging vertrouwen op modellen om fraude te bestrijden, ging het vreselijk mis: 20.000 mensen werden door het systeem weggezet als fraudeur. Het leidde tot onrecht dat tot op de dag van vandaag nog niet hersteld is.

'Menselijke maat belangrijker dan algoritme'

"Dat laat ook ontzettend goed zien waarom de menselijke maat zo belangrijk is", zegt Helberger. "Een van de grote problemen van algoritmes in de toeslagenaffaire was niet het algoritme zelf, maar de veronderstelling die daar achter lag. Dat elke burger potentieel een fraudeur is. Een ander probleem was het gebruik van de algoritmes zelf. En wat waanzinnig belangrijk is, is dat mensen dat weten, zodat ze tegen de beslissing kunnen ingaan."

Dit soort inschattingen kunnen we niet aan computers overlaten, zegt Helberger. "Ik denk dat het menselijke aspect belangrijker is dan het algoritme zelf. Wij bepalen uiteindelijk wat het algoritme gaat doen, waarom we het inzetten en hoe we met de voorspellingen en aanbevelingen omgaan. Het is heel belangrijk dat mensen dat doen, omdat alleen mensen de situatie van mensen kunnen begrijpen."

Uit onderzoek blijkt dat mensen algoritmes heel snel vertrouwen, zegt Helberger. "'De computer heeft altijd gelijk'. Dat is natuurlijk niet zo. We moeten vooral kritisch blijven en de computer niet blind op algoritmes vertrouwen."

Kijk de aflevering op NPO Start terug.