‘Iedereen dacht dat dit het einde van Rutte was’

Waar het vlak na aanvang van het debat over de mislukte verkenning leek alsof de positie van VVD-leider en demissionair premier Mark Rutte onherstelbaar beschadigd was, lijkt dit een aantal uren later toch enigszins mee te vallen. "De kruisiging is even stilgelegd", zegt politiek commentator Joost Vullings in televisieprogramma Op1.

Het vertrouwen in Rutte bereikte vandaag een dieptepunt op het moment dat de premier zei dat hij zich een gesprek met de verkenners over Omtzigt niet kon herinneren. Een week eerder hield Rutte vol dat hij hen niets had gezegd over het CDA-Kamerlid en dat hij daarmee niet de bron kon zijn van de notitie 'Positie Omtzigt: functie elders' op het gewraakte A4'tje waar Ollongren mee gefotografeerd werd. Uit de gespreksverslagen bleek vanochtend toch wat anders. 'Je moet wat met Omtzigt, minister maken', stond er geschreven. "Ik heb me dat achteraf verkeerd herinnerd", zei hij.

'Ik dacht echt dat het ten einde was'

De Tweede Kamer vindt dit ongeloofwaardig en legt de VVD-leider al sinds het begin van de middag het vuur aan de schenen. "Het is een puinhoop. We staan met z’n allen totaal voor aap", aldus CDA-fractievoorzitter Hoekstra. "Hier scheiden onze wegen", zei D66-leider Sigrid Kaag, die hem ook beschuldigde van een patroon aan vergeetachtigheid. "Ik dacht echt dat het ten einde was", zegt Vullings. Hij benadrukt dat er ook een verandering in de houding van Kaag te merken was. "Aan de andere kant zei ze: misschien moeten we ook rust inbouwen en de Paasdagen gebruiken."

Dat zag ook VVD-prominent Uri Rosenthal. "Het ging hard tegen hard, ongetwijfeld. En dat gold praktisch Kamerbreed", zegt hij. "Maar toch merkte je op een bepaald moment dat er ook andere zaken op tafel kwamen die op zich alweer aangaven dat het moment van 2 uur wel weer achter ons lag."

Tekst gaat verder onder de tweet.

'Half acht moment'

Toen Rutte op een vraag van Baudet antwoordde dat hij vanmorgen rond half acht werd gebeld met de informatie ('via via') dat hij de naam Omtzigt wél had laten vallen, werd het debat geschorst. Jesse Klaver (GroenLinks) eiste namelijk opheldering over die opmerking, aangezien fractievoorzitters de gespreksverslagen pas tussen negen en tien uur konden inzien, en Rutte in dit geval een voorkeursbehandeling zou hebben gehad. Ook andere lijsttrekkers wilden weten wie de bron van de VVD-leider was.

Tekst gaat verder onder de tweet.

Dat 'half acht moment', was opmerkelijk genoeg heel belangrijk voor Rutte, zo zegt politiek verslaggever voor Omroep WNL Marieke Smits. "Na die schorsing leefde hij weer op. Je zag waar iedereen dacht dat dit het einde van Rutte was, dat het niet het einde van Rutte bleek", zegt zij. "Er kwamen toen hele kleine debatjes over procedurele dingen."

'Het is een plausibel verhaal geworden'

Volgens politiek analist Sywert van Lienden hebben de anderhalf uur van het debat waar Ollongren zichzelf verklaarde betreft voor 'volledige opheldering' gezorgd over dat telefoontje. "Het is een plausibel verhaal geworden", zegt Van Lienden. "Wat je hier ziet is dat de notulisten, de raadsadviseurs, de 'inner circle' van een premier, in een formatie gedetacheerd worden naar de Kamer. Die zitten aan tafel die aantekeningen te maken", legt hij uit. "Zij hebben A) die memo geschreven voor Ollongren, dat is ook toegegeven. Die hebben B) ook de afweging moeten maken of Ollongren en Jorritsma ook hun aantekeningen mochten zien toen ze geen verkenner meer waren. Er is besloten om dat niet te doen."

LEES OOK: Geëmotioneerde oud-verkenner Ollongren diep door het stof: ‘Had niet overhaast moeten handelen’

Vervolgens heeft het verkennend bureau, waar maar een klein aantal mensen deel van uitmaken, de oude aantekeningen omhoog gevist. "Daar wilden ze vanochtend met Jorritsma en Ollongren over praten. Dat was om acht uur 's ochtends", vervolgt Van Lienden. Na dat gesprek heeft een topambtenaar in Den Haag, wiens werkgever Mark Rutte is maar óók de verkenner, een "dubbele loyaliteit" gehad, zegt Van Lienden. "Waarschijnlijk heeft hij het daar heel moeilijk mee gehad. Hij heeft Rutte willen waarschuwen omdat het ook zijn baas is."

Van Lienden vermoedt dat het moment dat het debat werd stilgelegd en Rutte "liep te ijsberen" over of hij deze bron wel of niet zou prijsgeven, mogelijk juist voor de veranderende houding van sommige fractievoorzitters heeft gezorgd. "Het moment dat hij besloot dat niet te doen en is gaan staan voor zijn eigen mensen, dat was integer. Ondanks dat het voor de kijker misschien leek alsof hij iets te verbergen had."

Steun voor de motie van wantrouwen"

Er lijkt aardig veel steun voor de motie van wantrouwen tegen demissionair premier Rutte, die Wilders direct bij aanvang van het debat indiende. De voltallige oppositie lijkt voor te stemmen, maar de grote vraag is wat de coalitiepartijen doen. "Het punt is: geloof je dit verhaal, ja of nee", zegt Vullings. "En dat is wat iedere fractie nu voor zichzelf mag bepalen de komende uren."

Het debat loopt op dit moment nog, en over de motie van wantrouwen moet nog gestemd worden. "Het zou wel eens zo kunnen eindigen dat die motie van wantrouwen het niet haalt, en dat de verkenner de opdracht mee krijgt om rust in het proces te bouwen", speculeert Vullings. "Dat deze verkenner met nieuwe partijen gaat praten met de vraag: 'hebben jullie nog vertrouwen in Mark Rutte?'. En dan parkeer je die vertrouwensvraag voor vandaag even."

LEES OOK: Hoogleraar: ‘Rutte vervangen als motie van wantrouwen wordt aangenomen’