Nationale ombudsman: houding ‘burger als fraudeur’ van overheid moet overboord

De gedupeerde ouders die onterecht duizenden euro's aan kinderopvangtoeslag moesten terugbetalen aan de Belastingdienst is ongekend onrecht aangedaan en de overheid heeft als "geheel gefaald". Deze harde conclusie trekt de speciale ondervragingscommissie. Het vertrouwen in onze rechtstaat heeft een flinke dreun gekregen. "Het gaat niet alleen maar over toeslagen", zegt Nationale ombudsman Reinier van Zutphen. "Die houding van de overheid om de burger als fraudeur te zien moet echt overboord. Dat is echt iets van de vorige eeuw zou ik zeggen."

Van Zutphen kwam drie jaar geleden al met een rapport over deze kwestie, waarin hij verschillende aanbevelingen deed. Daar is "veel te weinig" en "veel te laat" wat mee gedaan, concludeert Van Zutphen nu. "Het rapport van 2017 ging over driehonderd gezinnen. Het gaat inmiddels over tienduizenden gezinnen", zegt hij in Goedemorgen Nederland op NPO 1.

LEES OOK: CDA-Kamerlid Omtzigt: ‘Rutte-doctrine moet onmiddellijk van tafel’

In de aanbevelingen van de Ombudsman stond al dat deze mensen gecompenseerd moesten worden en dat zij excuses moesten krijgen. "Dat is ook wel de grootste klacht van dit moment van de gedupeerden, die zeggen: hoe lang moet ik nog wachten voordat ik schadeloos wordt gesteld?"

'Ernstigste overheidsfalen ooit'

De Ombudsman noemde 'de toeslagenaffaire eerder het ernstigste overheidsfalen dat we ooit hebben gezien'. Om herhaling te voorkomen moeten we volgens Van Zutphen proberen nooit meer dit soort wetten te maken. "Die wetten zijn echt wurgend. En laten we ervoor zorgen dat de ambtenaren en politici die verantwoordelijk zijn wel luisteren naar de mensen en niet bezwaarschriften jarenlang ten zijde schuiven waardoor mensen in de problemen en in de knel komen."

Compensatie

Het kabinet beraadt zich volgende week, na het kerstreces, in het Casthuis op een gepaste reactie op het vernietigende rapport. Pas in januari zal het dan met een "heel goed antwoord" komen, zo luidde de eerste persverklaring.

Parlementair journalist voor Elsevier Eric Vrijsen verwacht dat het kabinet een "gebaar in de vorm van geld" wil maken naar de slachtoffers, maar benadrukt dat ook dat moeilijk is. "Want wat is dan een redelijk bedrag voor die mensen? Het is ook weer lastig om een voorschot uit te keren op een definitieve regeling. Ze lopen natuurlijk hopeloos achter met het compenseren van deze mensen, maar het zijn er ook 35.000", zegt hij. Premier Mark Rutte zei eerder al dat de individuele aanpak de gedupeerde ouders beter zou helpen en dat zij daarom niet in één keer compenseren.

Politieke consequenties

De grote vraag is vooral of er politieke consequenties aan dit drama verbonden zullen zijn. "Het kabinet zal dat zo veel mogelijk proberen te vermijden, maar in de Kamer is er ook een zekere afrekencultuur", zegt Vrijsen daarover. Bronnen op het Binnenhof bevestigen dat binnen het kabinet is gesproken over de optie om als regering de volle verantwoordelijkheid te nemen voor dit falende overheidsoptreden, zo schrijft Trouw. De ultieme consequentie zou zijn om als geheel kabinet af te treden. Vrijsen denkt echter dat dat niet gebeurt. "Zeker niet door deze coronacrisis. Maar ik denk wel dat een of twee bewindslieden de consequenties moeten trekken."

Het lot van Eric Wiebes (VVD), nu minister van Economische Zaken en voorheen staatssecretaris van Financiën in het tweede kabinet-Rutte, hangt aan een zijden draadje, denkt Vrijsen. "Minister Wiebes krijgt er in het rapport stevig van langs, ook op de manier waarop hij de Kamer informeerde. Als je dat fout doet is dat een politieke doodzonde natuurlijk." Wiebes krijgt in het rapport het verwijt dat hij sinds augustus 2017 persoonlijk op de hoogte was van de groepsaanpak, gebrekkige rechtsbescherming en de disproportionele gevolgen voor ouders van de fraudeaanpak.

Maar als de ene partij een minister offert, moet de andere partij dat volgens "Haagse mechanismen" ook doen, zegt Vrijsen. "Dat is lastig in deze coalitie."

PvdA-leider Lodewijk Asscher, die de op kinderopvangtoeslag gerichte intensievere fraudebestrijding als minister van Sociale Zaken goedkeurde, zit volgens Vrijsen "ook moeilijk". Hij zou kunnen aftreden als lijsttrekker, maar dat zal zijn partij zo vlak voor de verkiezingen niet goed doen. En zegt Vrijsen: "Als hij in gevaar komt, zal hij ook terugslaan naar premier Rutte."

LEES OOK: Conclusie uit toeslagenaffaire: ‘Overheid moet niet te groot zijn’