Complottheorieën razen over Nederland: ‘Beetje pesten en uitlachen, vooral niet toespreken’

Niet alleen corona maar ook complottheorieën verspreiden zich razendsnel over de wereld. Zo wordt op social media veel van het QAnon-gedachtengoed gedeeld. De uit Amerika overgewaaide samenzweringbeweging wint snel aan populariteit, ook in Nederland. Daarvoor waarschuwt mediadeskundige Mark Koster in Goedemorgen Nederland op NPO 1.

Aanhangers van QAnon geloven bijvoorbeeld dat de elite en politici een satanisch pedofielennetwerk onderhouden en bloed van baby’s drinken om jong te blijven. “Best veel mensen” in Nederland geloven in dit soort theorieën, zegt Koster. “Je hebt groepen op Facebook met 40.000 volgers, die gelieerd zijn aan complotsites. Er zijn 1,5 miljoen berichten over. Het dendert heel hard deze kant op.”

De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) schets een vergelijkbaar beeld. Binnen de “brede, gemêleerde activistische bovenlaag” van anti-lockdowndemonstranten bestaat een “radicale onderstroom met extremistische gedragingen”, constateerde de NCTV onlangs. Deze mensen belagen politici en journalisten, intimideren agenten en zetten privégegevens van prominenten online.

‘Complottheorieën verspreiden sneller sinds corona’

Een deel van deze mensen die de overheid, wetenschap en traditionele media al langer wantrouwen kunnen hun denkbeelden bevestigd zien in complottheorieën, misinformatie en desinformatie, schrijft de NCTV. Sinds de uitbraak van het coronavirus verspreiden complottheorieën zich sneller van de marges van het internet naar mainstreamkanalen. “Alles wordt nu aan elkaar gekoppeld: corona, windmolens, 5G.”

Volgens gedragswetenschapper Jan-Willem van Prooijen zijn mensen uit angst sneller geneigd om in complotten te geloven. Dat zou de toename in coronatijd verklaren. “Ik denk niet dat er één reden is waarom mensen in complottheorieën geloven. Ik denk dat gevoelens van angst een belangrijke reden zijn. Als mensen bang zijn treedt er een verdedigingsmechanisme in werking, waarbij ze al snel uitgaan van het ergste en veel dingen die ze zien niet vertrouwen.”

Maar daarnaast spelen er ook andere factoren, zegt Van Prooijen. “Als mensen een bepaalde groep als de vijand zien, dan zijn mensen eerder geneigd om in complottheorieën te geloven waarin de vijand betrokken wordt. In 1918 hadden we ook een pandemie, en toen zag je ook allemaal complottheorieën de kop op steken. Bijvoorbeeld dat de pandemie door de Duitsers was veroorzaakt. Dus het is niet nieuw dat mensen in tijden van crisis in complottheorieën geloven.”

‘Lange Frans voorvechter van complottheorieën’

Ook rapper Lange Frans gelooft in complottheorieën. Woensdag werd zijn YouTube-account waarin deze theorieën worden besproken verwijderd, omdat zijn video’s volgens het videoplatform in strijd waren met de richtlijnen. Lange Frans vertegenwoordigt in Nederland het gedachtengoed, stelt Koster.

“Hij heeft het ook over een ‘broodje kaas’, wat een beetje de metafoor is voor ‘de pizza’. Dat gaat over kinderen die worden misbruikt.” Zo zou Barack Obama in zijn tijd als president van Amerika ‘een pizza’ bestellen, maar bestelde hij volgens de complotdenkers dan eigenlijk een kind.

LEES OOK: YouTube-account Lange Frans verwijderd na item Lubach: ‘Ik ga nu huilen’

“Wat je ziet is dat ook in Nederland hier mensen vol induiken. Iedereen mag zeggen wat hij vindt, dat is niet zo gevaarlijk. Maar Kamerlid Pieter Omtzigt werd bijvoorbeeld wel bedreigd door iemand uit deze groep. Minister De Jonge wordt op een verschrikkelijke manier bejegend. Dus is het gevaarlijk? Het kan uit de hand lopen.”

‘Uitlachen en een beetje pesten’

Maar wat kunnen we eraan doen? Koster: “Ik zou zeggen: niet stimuleren, tegen ze ingaan en ze een beetje pesten en uitlachen, maar ze vooral niet toespreken zoals Thierry Baudet dat doet. Dat lijkt mij niet zo handig.”

Die rol is weggelegd voor de samenleving, want de media staat buitenspel, denkt Koster. “De mainstream media is de schuld van alles volgens deze mensen, dus wat kun je er dan aan doen?”

‘Ik was onderdeel van pedofielennetwerk’

Misdaadverslaggever Gerlof Leitstra werd het slachtoffer van complottheorieën, zegt hij in Goedemorgen Nederland. “Ik was ook onderdeel van het pedofielennetwerk in de ogen van deze mensen. Het is te gek voor woorden. Je kunt het een tijd negeren, tot je het terugkrijgt van familie en vrienden. Het heeft een behoorlijke impact.”

Leitstra: “Mijn eerste reactie was: zeg het in mijn gezicht, dan hoek ik je neer. Dat moet je ook niet doen, want dan ben jij weer degene die fout zit. Ik ben lang in gesprek gebleven, tot ik dacht: nu is het afgelopen. Toen heb ik met een aantal journalisten dat ook beschimpt werd een klacht ingediend. De dader is veroordeeld.”

“Dat pedofielenargument is het kwaadste van het kwaadste”, reageert Koster. “Het is een beetje hetzelfde als het holocaustargument. Het aller-allerslechtse van het slechtste plak je op mensen.”

Censuur is geen oplossing, gaat Koster verder. “Je moet hard in debat met deze mensen en uitleggen dat wat zij denken totale onzin is”, beklemtoont hij. “En je moet er grappen mee maken, zoals Lubach dat heeft gedaan. Gewoon aantonen dat ze fout zitten.”

LEES OOK: Minister in België stapt op na haat en bedreigingen van complotdenkers: ‘gevaarlijke types’

Door: Peter Visser