Moordenaars opsporen door een particuliere dna-databank: ‘Je lost er niet alleen oude zaken mee op’
Mogelijk kunnen in Nederland meer moordzaken worden opgelost door een particuliere dna-databank te gebruiken. In Zweden hebben ze onlangs na meer dan vijftien jaar een verdachte hierdoor kunnen oppakken. Dat was een Europese primeur.
Het gaat om een Zweedse dubbele moord die op 19 oktober 2004 werd gepleegd. Een achtjarige jongen liep over straat en werd uit niets neergestoken. Een oudere vrouw schoot hem te hulp en die werd ook neergestoken. De dader was onbekend.
"Het was een geruchtmakende zaak in Zweden. Bijna iedereen kende hem daar wel", vertelt misdaadjournalist Bram Endedijk in Goedemorgen Nederland. "In deze zaak was een dna-spoor van de dader veiliggesteld. Dat werd vergeleken met databanken die de politie heeft, net zoals in Nederland, maar daar kwam niets uit."
'Miljoenen mensen doen dat in Amerika'
Maar sinds een aantal jaren is er een enorme revolutie aan de gang. "Dat is begonnen in Amerika", legt Endedijk uit. "Dat komt omdat er bedrijven zijn waar gewone mensen hun dna naar opsturen omdat ze benieuwd zijn waar ze vandaan komen. Wat is mijn familiegeschiedenis? Miljoenen mensen doen dat, vooral in Amerika en Canada, en daardoor is er een enorme databank ontstaan. Als je daar een bepaalde techniek voor gebruikt, kan je zelf zien of je een heel klein beetje aan iemand verwant bent. Soms is dat maar twee procent of zo. Dan heb je ergens dezelfde voorouder."
In zo'n moordzaak sturen ze het dna-spoor van de dader op naar zo'n particuliere databank van zo'n bedrijf. "Dat komt er een hit uit van een verre verwant. Als je dan zo'n stamboomonderzoek gebruikt, kun je uitkomen bij diegene wie je zoekt."
'Zijn ze gewoon gaan doen'
Wethouder Jurgen Nobel van de gemeente Haarlemmermeer vindt het een goede zaak dat hiermee moordzaken worden opgelost. "Maar ik vraag mij alleen af of mensen die hun dna afstaan omdat ze willen weten waar ze vandaan komen, of die ook beseffen dat hun dna voor dit soort zaken en wellicht ook voor andere doeleinden wordt gebruikt. Daar krijg ik persoonlijk een beetje een naar gevoel bij."
Dat kon in het begin wel, aldus Endedijk. "Het ding is dat ze dat in Amerika gewoon zijn gaan doen. Het is daar een beetje het Wilde Westen. Een rechercheur heeft gezegd: die databanken zijn er, hup uploaden onder een valse naam. En zo is bijvoorbeeld de zaak van de Golden State Killer, een beruchte seriemoordenaar, opgelost."
Dit heeft ook in Amerika tot ophef geleid. "Daarom hanteren bedrijven nu in plaats van een opt-outsysteem een opt-insysteem waarbij mensen kunnen aangeven of hun dna ook gebruikt kan worden voor het oplossen van ernstige misdrijven."
'Zou in Nederland ook moeten gebeuren'
Volgens dna-detective Els Leijs zou het systeem van groot nut kunnen zijn in Nederland. "In Amerika wordt het al veel gebruikt en zijn er tientallen zaken mee opgelost. In Nederland zou dat gewoon ook moeten gebeuren. Je lost er niet alleen oude zaken mee op, maar mensen realiseren zich ook voordat ze een misdrijf begaan: door mijn dna kan ik wel gevonden worden."
In de forensische wereld heerst er volgens Endedijk een soort van opwinding omdat dit een grote revolutie kan zijn in het oplossen van zaken. "Maar aan de andere kant merk je dat justitie en het ministerie nog niet goed in de gaten hebben wat dit precies is en daardoor een beetje bevreesd zijn en het spannend vinden. Als je een dna-spoor van een dader gaat uploaden in een particuliere databank van een bedrijf, is dat natuurlijk geen overheidsdienst. Daar zit nog wel wat twijfel en moeilijkheid."
Minister Grapperhaus laat deze mogelijkheid onderzoeken. "Dat loopt, maar ik heb wel begrepen dat dit door de coronacrisis nu wel wat langzamer gaat. En het richt zich in Nederland vooralsnog op onbekende doden identificeren zoals mensen die in Amsterdam in de gracht zijn gevallen waarvan ze niet weten wie dat is. Mensen die niet door een misdrijf om het leven zijn gekomen. Dat ligt juridisch wat gemakkelijker. Daar heb je niet te maken met een dader. Je wil gewoon weten wie dat is."
LEES OOK: Minister Grapperhaus wil debat over verplichte dna-afname bij bepaalde misdrijven
'Vooral voor moordzaken waarbij veel dader-dna is'
Als deze techniek zou worden gebruikt bij een geruchtmakende moordzaak in Nederland, zouden mensen kunnen zien dat die van waard kan zijn. "Dan ziet de samenleving ook wat het effect kan zijn, net als in Zweden, stellen voorstanders hiervan. Vooral moordzaken waarbij heel veel dna van de dader is, zouden hiervoor gebruikt kunnen worden. Bij één haartje wordt het wel wat lastiger."
Ook als er niet heel veel Nederlanders in die buitenlandse databanken zitten, kan het succesvol zijn. "Er zitten ook Nederlanders in, maar er zijn ook heel veel mensen die in Amerika wonen die vroeger vanuit Europa geëmigreerd zijn. Omdat die verwantschap zo ver teruggaat, kan je ook via die mensen uiteindelijk met goed stamboomonderzoek bij een Nederlandse dader uitvoeren."