Turkije-experts vegen Gülen-rapport dat Erdogan beschuldigt van geënsceneerde coup van tafel

De Gülen-beweging presenteerde vorige week een rapport waarin geclaimd wordt dat niet de Gülen-beweging achter de mislukte coup van 15 juli 2016 in Turkije zit, maar ‘hoogstwaarschijnlijk president Erdogan zelf’.

WNL sprak drie Turkije-experts: Erik-Jan Zürcher, Martin van Bruinessen en  Önder Kaya. Zij allen verwijzen de claim in het rapport naar het rijk der fabelen. Volgens de experts heeft het rapport een hoog gehalte ‘wij van wc-eend adviseren wc-eend’ terwijl er volgens hen voldoende bewijs is voor betrokkenheid van de Gülen-beweging bij de mislukte coup.

‘Bewijs’ van de Gülen-beweging

Het rapport is geschreven door Alliance for Shared Values (AfSV), een in de VS gevestigde Gülen-organisatie. Het gegeven dat de couppoging nog gaande was op het moment dat de prediker Fethullah Gülen werd aangewezen als het brein achter de couppoging, wordt gezien als bewijs voor Erdogans betrokkenheid.

Ook het gegeven dat Erdogan een onderzoek naar de couppoging door onafhankelijke internationale waarnemers weigerde wordt gezien als ontlastend voor Gülen en belastend voor Erdogan.

Daarnaast zegt de Gülen-beweging dat de namenlijsten van gülenisten die gezuiverd moesten worden al snel bekend waren en dus al klaar lagen.

Het gegeven dat de couppoging uiterst amateuristisch was en snel verijdeld werd wordt gezien als bewijs dat de couppoging niet echt kan zijn en door Erdogan moet zijn geënsceneerd.

Mislukte coup was amateuristisch

Journalist en Turkijekenner Önder Kaya is niet onder de indruk van de aangevoerde ‘bewijzen’ in het rapport. “De couppoging werd slecht uitgevoerd, omdat het in een paar weken tijd plotseling moest worden uitgevoerd, nadat bekend werd dat gülenistische kopstukken in de militaire raad zouden worden vervangen”, zegt hij.

Het verlies van militaire invloed was volgens Kaya de reden dat de Gülen-beweging “gedreven werd tot een houtje-touwtje couppoging”.

Erdogan weigert internationaal onderzoek

Het gegeven dat Erdogan een internationaal onderzoek naar de couppoging weigert maakt hem volgens Kaya nog niet verdacht. Wat volgens hem vooral meespeelt is dat Erdogan de infiltratie in overheidsinstanties door de Gülen-beweging wil tegengaan. Een internationaal onderzoek bemoeilijkt dat.

“Zodra Erdogan een internationaal onderzoek toestaat, tekent hij voor zijn eigen ondergang. Erdogan zou dan immers niet meer met noodmaatregelen gülenistische infiltranten uit kritische posities in het politiële en justitiële apparaat kunnen verwijderen. Bovendien geef je Gülen dan ruimte om op adem te komen, aangezien gerechtelijk onderzoek vele jaren in beslag zou nemen.”

Namenlijsten

Het gegeven dat de namenlijsten al klaar lagen is volgens Kaya geen bewijs voor de betrokkenheid van Erdogan bij de couppoging: “Het is volstrekt normaal dat de inlichtingendiensten lijstjes hebben van gülenisten in de publieke en semi-publieke sectoren. Dat is hun taak en dat is waarom het hoofd van de nationale inlichtingendienst (MIT), Hakan Fidan, dicht op Erdogan zit. Die heeft die lijsten natuurlijk samen laten stellen.”

“Gülenisten betrokken bij de coupplannen”

De Leidse emeritus hoogleraar Turkse talen en culturen Erik-Jan Zürcher zei eerder in een interview dat gülenisten betrokken waren bij de couppoging. Tegenover WNL bevestigt hij dit opnieuw.

Het idee dat Erdogan de mislukte coup geënsceneerd zou hebben verwerpt hij. “Als het helemaal doorgestoken kaart zou zijn, dan had de regering hetzelfde effect met veel minder geweld en veel minder doden kunnen bereiken”, aldus Zürcher.

Hij acht het wel waarschijnlijk dat het regime van Erdogan op de hoogte was van de naderende couppoging. “Op basis van de informatie die we nu hebben, denk ik dat het veel waarschijnlijker is dat de regering een gecalculeerd risico heeft genomen en wel van de plannen afwist, maar zich heeft voorbereid.”

“Erdogan vervroegde de couppoging”

Erdogan heeft volgens Zürcher wel sterke invloed gehad op de uitvoering van de couppoging. “Het lijkt erop dat het regime, met name de inlichtingendienst, op de dag van de staatsgreep voldoende wist om de coupplegers ertoe te brengen om de operatie te vervroegen van 01.00 ’s nachts naar 10.00 in de avond. Dat heeft een cruciaal verschil gemaakt, want daardoor konden de mensenmassa’s opgeroepen worden om de straat op te gaan.”

“Gülen was altijd positief over staatsgrepen”

“Gülen heeft zich in het verleden altijd positief over de militaire staatsgrepen uitgelaten (met name die in 1971, 1980 en 1998), dus zijn verklaringen in 2016 dat hij principieel tegen militaire interventies is, komt niet erg overtuigend over”, zegt hoogleraar vergelijkende studie van moderne islamitische samenleving aan de Universiteit Utrecht Martin van Bruinessen.

Volgens Van Bruinessen, die onderzoek deed naar Turkije, is het hele AFSV-rapport gericht op het “witwassen van de rol van de Gülen-beweging in de coup en het benadrukken dat de mislukte coup door Erdogan in scène was gezet om de Gülen-beweging te kunnen vernietigen”.

‘Sleutelfiguur’ afgeschilderd als naïef en onschuldig

Van Bruinessen heeft het rapport van de Gülen-beweging vooral gescand op de naam Adil Oksuz. Volgens het Turkse regime was die man de sleutelfiguur achter de couppoging. Theologiehoogleraar Oksuz wordt in meerdere getuigenverslagen van gearresteerde coupplegers genoemd.

“Dit rapport presenteert hem als een naïeve onschuldige figuur, die pas na zijn verdwijning door de regering als de civiele organisator wordt voorgesteld”, zegt Van Bruinessen. Dat roept volgens hem veel vragen op.

“Het rapport beantwoordt een paar voor de hand liggende vragen niet. Namelijk wat deed Oksuz op de militaire basis ten tijde van de couppoging? Voor een eenvoudige docent aan een tweederangs universiteit reisde Oksuz uitzonderlijk veel. Hij was net uit de VS teruggekomen, na een kort verblijf. Wat deed hij daar?”

Oksuz wordt gezien als een vertrouweling van de in de VS woonachtige Gülen.

Concurrerende samenzweringstheorieën

Volgens Van Bruinessen is het veel te simpel om enkel en alleen de Gülen-beweging dan wel het Turkse regime de schuld van de couppoging in de schoenen te schuiven.

“We hebben te maken met twee concurrerende samenzweringstheorieën, die van de AKP en die van de Gülen-beweging. Ik denk dat de werkelijkheid wat complexer is.”

‘Gülen-beweging niet als geheel schuldig’

Dat gülenistische militairen een couppoging beraamden wil volgens Van Bruinessen nog niet zeggen dat de beweging als geheel op de hoogte was en schuld draagt.

“De Gülen-beweging had het leger geïnfiltreerd, vooral onder Amerikaans georiënteerde officieren was de beweging sterk vertegenwoordigd. Als we even aannemen dat het klopt dat Gülen op de hoogte was en dat de initiatiefnemers van de couppoging gülenisten in het leger waren, wil dat niet zeggen dat de Gülen-beweging als geheel betrokken was. Ik ben ervan overtuigd dat de mensen die in al die instellingen van Gülen werkten, in de scholen, ngo’s of als politie, rechter, ambtenaar in het staatsapparaat, niet betrokken waren en daarom ook oprecht menen dat ‘hun’ beweging niet achter de couppoging kan zitten.”

‘Infiltratie-tactiek’

Kaya hekelt vooral de schimmigheid van de Gülen-beweging waardoor het moeilijk is om de organisatie als geheel verantwoordelijk te houden. In plaats van een eigen politieke partij op te richten roept Gülen op om in bestaande politieke partijen te gaan zitten en overheidsfuncties onder andere in het leger en bij de politie te bekleden.

Kaya: “De beweging had voldoende ruimte om een politieke partij op te richten en vertikte het om dat te doen, omdat het van meet af aan een apolitieke infiltratiebeweging en parallel staatsnetwerk is. Dit rapport is weer een poging van de Gülen-beweging om een schijn van democratische gezindheid voor te stellen. De beweging is, met de wetenschap van nu, een netwerk van samenzweerders tegen de liberale democratische rechtstaat. Laat ze een politieke partij oprichten en dan vanuit het hoofdkantoor politiek stelling nemen met dit rapport, in plaats van nu in een waas van geopolitiek getouwtrek te suggereren dat het een juridisch sluitend antwoord is op de verdenkingen dat de Gülen-beweging achter de couppoging zit.”

LEES OOK: Nederland verleent asiel aan ‘Gülenisten’ na couppoging Turkije

Door: Productie WNL