21.000 doden per jaar door te veel zitten, experts luiden noodklok: ‘Het is een pandemie’

Nederland is Europees kampioen stilzitten, maar al dat zitten brengt grote gezondheidsrisico’s met zich mee. Professor neuropsychologie Erik Scherder maakt zich zorgen. Hij spreekt van een stille ramp. “Zitten is echt een heel krachtige oorzaak van ziektes”, waarschuwt Scherder in Stand van Nederland: Generatie Next op NPO 2.

In Nederland zitten we op een werkdag gemiddeld 8,9 uur. “Evolutionair gezien: we zitten graag. We hebben the law of the least physical effort“, vertelt Scherder. “Vroeger was het zo: we jaagden op een hertje, daarna gingen we zitten. Nu is het leven zo ingericht, dat we ons niet meer fysiek hoeven in te spannen om te overleven. Sterker nog: het gevoel van heerlijk willen zitten en geen energie verspillen, loont in deze economie. In combinatie met suiker en vet is dat fataal.”

Te veel zitten brengt allerlei gezondheidsrisico’s met zich mee. “Als je meer dan acht uur per dag zit, is het risico op hart- en vaatziekten 74 procent. De kans op vroegtijdig overlijden is 27 procent. Dat zijn serieuze cijfers”, zegt de hoogleraar (72). Stilzitten verhoogt bijvoorbeeld ook de kans op diabetes type 2. “Vroeger was dat een aandoening die pas op mijn leeftijd voorkwam. Nu komt het in Nederland al op vijfjarige leeftijd voor.” Scherder kent geen twijfel: “Te veel zitten is een pandemie.”

21.000 doden per jaar

Bij de Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek (TNO) doen ze sinds 2013 onderzoek naar de gezondheidseffecten van zitten. Projectmanager bij TNO Lidewij Renaud kan goed verklaren waarom wij bovengemiddeld vaak op onze stoel te vinden zijn. “Nederland is toch een kenniseconomie, waarbij veel mensen op kantoor werken. Als we daar veel tijd zittend doorbrengen, word je dus Europees kampioen zitten.”

Ook Renaud kent de gevolgen. “Zitten verhoogt het risico op het krijgen van verschillende vormen van kanker. Daarbij zien we: hoe langer je zit, hoe groter de gezondheidsrisico’s. Die risico’s zijn ook hoger als naast het langdurig zitten, ook onvoldoende wordt bewogen door mensen. Al die gezondheidsrisico’s zorgen er uiteindelijk voor dat langdurig zitten kan leiden tot vroegtijdig overlijden.”

Ontvang jij al onze gratis WNL-nieuwsbrief? Meld je hier aan blijf op de hoogte!

De cijfers schetsen een akelige werkelijkheid. Renaud: “Uit onderzoek van TNO blijkt dat globaal gezien 21.000 doden per jaar toe te schrijven zijn aan het langdurig zitten.” Dat zijn ongeveer evenveel sterfgevallen als op het hoogtepunt van de coronacrisis. Ten bate van de volksgezondheid, ging destijds het land op slot.

Maar over de ‘zitpandemie’ wordt amper een woord gesproken, tot frustratie van hoogleraar Scherder. “Men vindt het gewoon niet urgent genoeg. We hebben aan de overheid gevraagd: hoeveel pandemieën heeft u nog nodig voordat u in actie komt? Daar komt geen antwoord op, maar de vraag vind ik terecht. Is er nu echt nog niet voldoende reden om te denken: dit moeten we niet meer willen?”

Prijskaartje? 1,2 miljard euro

Stand van Nederland: Generatie Next vroeg in een enquête: hoeveel uur zit jij op een dag? 39,4 procent zegt tussen de zes en acht uur op een dag zittend door te brengen. 24,5 procent zit tussen de acht en tien uur per dag, 11,8 procent meer dan tien uur. Slechts 24,3 procent zit naar eigen zeggen minder dan zes uur per dag.

Al dat zitten kost de samenleving handen vol geld. Renaud: “Voor de vier belangrijkste zorgrisico’s – de risico’s op hart- en vaatziekten, diabetes type 2, longkanker en darmkanker, hebben wij de zorgkosten in kaart gebracht. Er blijkt een prijskaartje van 1,2 miljard euro per jaar aan te hangen.”

En dat is niet het volledige plaatje. “Dit gaat over de vier belangrijkste aandoeningen, maar er zijn meer aandoeningen die gerelateerd worden aan langdurig zitten. En dan kijken we ook nog niet naar de maatschappelijke kosten. Als iemand ziek wordt, is die persoon ook minder inzetbaar op het werk. Het kost werkgevers dus geld.”

Sporten is niet genoeg

Wie denkt het vele zitten te compenseren door ’s avonds een uurtje te sporten, komt bedrogen uit, waarschuwt Scherder. “Als je ’s avonds bijvoorbeeld gaat dansen, is dat geweldig, maar je haalt het negatieve effect van de hele dag zitten er niet mee weg. Het zitten onderbreken, is iets anders dan dat je voldoet aan de beweegnorm. Als je het goed wil doen, moet je het zitten onderbreken en bewegen door bijvoorbeeld sport.”

Wie veel stilzit en gezond wil blijven, moet na een halfuur zitten drie minuten in beweging komen. Scherder: “Sta op en ga een paar minuten squatten. Daar train je bovendien je beenspieren mee.”

Nederland is kampioen stilzitten. De gezondheidsrisico’s zijn enorm, waarschuwen experts en onderzoekers. Wat kunnen we doen om weer in beweging te komen? Kijk zaterdag vanaf 22.00 uur naar Stand van Nederland: Generatie Next op NPO 2. 

Door: Peter Visser