Nederland verandert in een vechtdemocratie: 'Alle partijen bestrijden het midden'

Nederland is in rap tempo een vechtdemocratie aan het worden, stelt opiniemaker Tom-Jan Meeus in WNL Haagse Lobby op NPO Radio 1. "Alle partijen bestrijden het midden, terwijl het politieke midden eigenlijk altijd aan de macht komt. We zitten middenin die strijd en we kijken ernaar."

In de aanloop naar de laatste verkiezingen (en daarna) werd in de media gerept over 'de laatste kans voor het politieke midden', omdat de flankpartijen vaak het debat domineerden. Meeus is nog kritischer. "De laatste kans voor het politieke midden was drie kabinetten geleden, in 2021, met Gert-Jan Segers van de ChristenUnie."

Ondanks de roep om flankpartijen, hebben D66, CDA en VVD van 2017 tot 2023 samen geregeerd. "Het politieke midden komt in Nederland eigenlijk altijd aan de macht, maar de essentie zit hem in het feit dat electoraal erg veel belangstelling is voor partijen die het midden bestrijden", ziet Meeus.

Pacificatiedemocratie 'staat onder druk'

Volgens hem was Nederland eerst een pacificatiedemocratie. "Partijen zijn het niet met elkaar eens, accepteren dat en je maakt een set met afspraken over waar ze het wel over eens kunnen worden. Dat is hoe wij het globaal doen sinds de Tweede Wereldoorlog. Dat staat nu onder druk", waarschuwt hij.

JA21-lijstduwer en directeur van het Nationaal Programma Rotterdam Zuid Marco Pastors gaat daar in de studio tegenin. "Dat is het Haagse gesprek. Je kunt ook zeggen dat Nederlanders politici en bestuurders willen die ergens voor knokken, in plaats van het op een akkoordje gooien en in het midden uitkomen. Zijn het de partijen in Den Haag of de kiezers die er een vechtdemocratie van maken?"

Luister de allerlaatste uitzending van WNL Haagse Lobby hier terug als podcast:

Een middenkabinet wordt vaak bestempeld als een 'waterig, nietszeggend compromis', aldus Meeus, terwijl een vechtdemocratie uitgaat van een winner takes it all-principe. "Maar in het echt kan dat helemaal niet. De winnaar is dan een partij van dertig of veertig zetels en dat is nog lang geen meerderheid. Je moet het altijd nog met andere partijen doen. Het belangrijkste is dat de aanhang van de vechtdemocratie het de regerende partijen steeds moeilijker maakt."

Ontstaat hierdoor een minderheidskabinet?

Het resultaat is een mogelijk minderheidskabinet met D66, CDA en VVD. "Dat komt er niet omdat ze het graag willen, maar omdat ze geen mogelijkheden met elkaar zien om een vierde of vijfde partij te vinden. Ze hebben onderling allemaal bezwaren."

Zo maak je een kwetsbaar bestuur, vervolgt de opiniemaker. "En een te groot deel van de kiezers wil wel haar voorkeur uitspreken voor een partij, maar ze hebben niet veel belangstelling voor hoe die partijen samen kunnen regeren."

De Nederlandse politieke cultuur is daarom te erg ingericht op meerderheidskabinetten, concludeert Meeus. De huidige onderhandelingsstrategie is dan ook "een basale fout" volgens hem. "Met twee of drie partijen een stuk papier maken en kijken wie wil aanschuiven. Dan zeg je eigenlijk: we hebben jullie nodig. In ons denken is het blijkbaar onmogelijk om naar andere vormen te kijken."