Koningin Wilhelmina wilde Nederland zelf besturen na Tweede Wereldoorlog
Politici vierden vandaag in de Grote Kerk in Den Haag dat het precies tachtig jaar geleden is dat het parlement na de Tweede Wereldoorlog weer bijeenkwam. Ook koning Willem-Alexander en prinses Amalia waren donderdagochtend aanwezig bij de Bijzondere Verenigde Vergadering van de Eerste en de Tweede Kamer samen. Een onuitgesproken smetje is echter dat koningin Wilhelmina helemaal niet op deze dag zat te wachten.
De Staten-Generaal was door de nazi-bezetters buiten werking gesteld tijdens de vijf jaren oorlog. De Verenigde Vergadering van de Kamers op 20 november 1945 was een eerste stap in het herstel van de parlementaire democratie. De politici werden destijds tijdens deze samenkomst in een provisorisch herstelde Ridderzaal op het Binnenhof toegesproken door koningin Wilhelmina (1880-1962).
Gemengde gevoelens
"De zittingen waren geschorst vanaf 10 mei 1940. Hier kwamen de Eerste en Tweede Kamer weer bij elkaar om de Troonrede aan te horen, die door Wilhelmina werd uitgesproken. Hier begon het normale parlementaire systeem weer na die verschrikkelijke oorlogsjaren", zegt hoogleraar Staats- en Bestuursrecht Wim Voermans in Goedemorgen Nederland op NPO 1.
Toch had Wilhelmina gemengde gevoelens, omdat ze in oorlogstijd het land in haar eentje had geregeerd met hulp van een paar ministers. "Dertien, maar er bleven er maar drie over", weet Voermans. "Ze vond en dacht ook dat het Nederlandse volk wilde dat zij regeerden. Ze was de slappe hap van net voor de Tweede Wereldoorlog helemaal zat. Je had veel partijtjes en veel politiek gedoe. Volgens haar was dat de reden dat we ons niet konden verzetten tegen de Duitsers."
Wilhelmina wilde een sterk bestuur na de oorlog, met een aantal verzetsmensen om haar heen. "Het Huis van Oranje zou gaan heersen en besturen, niet weer die oude hap. Dat wilde ze helemaal niet."
Wilhelmina 'was zeer teleurgesteld'
Na haar terugkomst in Nederland in 1945 kon ze alleen niet meer aarden in het Nederlandse politieke bestel, omdat ze er vrij snel achter kwam dat van haar plannen niets terecht zou komen. "Ze had moeite met al die partijtjes en ministers, waardoor ze niet meer alleen de baas was." Dat vond ze vreselijk, aldus Voermans. "Zij had hele andere ideeën over het nieuwe Nederland."
“Wilhelmina was de slappe hap van net voor de Tweede Wereldoorlog helemaal zat. Er was veel onderling gedoe. Volgens haar was dat de reden dat we ons niet konden verzetten tegen de Duitsers.”
Ze pleitte voor een voorlopig bewind. "In brieven aan haar dochter Juliana schreef ze al dat 'het land door de Oranjes bestuurd wil worden', door haar. Dan zou zij een kring van verzetsmensen om haar heen hebben", waaronder Erik Hazelhoff Roelfzema, de Soldaat van Oranje. "Hij moest dan maar minister worden. Het parlement moest gevuld worden met door haar aangewezen verzetsmensen. Dan zou zij alleen besturen."
De oude politieke partijen wilden dat niet en heel Nederland niet. "In 1943 had ze al een uitspraak gedaan in Radio Oranje, waar al veel verzet op kwam. Het ging dus niet door. Daar was ze heel teleurgesteld over."
Toespraak Schoof
Onder meer demissionair premier Dick Schoof sprak de genodigden vandaag toe over de ontwikkelingen die zich de afgelopen tientallen jaren in de maatschappij en politiek afspeelden. Verder waren onder de genodigden leden van de Raad van State, commissarissen van de koning, burgemeesters en militairen.
“In brieven aan haar dochter Juliana, in 1941, schreef ze al dat 'het land door de Oranjes bestuurd wil worden', door haar.”
Schoof benadrukte het belang van het overbruggen van verschillen en samenwerking om verder te komen. Hij memoreerde aan het "unieke Nederlandse overlegmodel" tussen werkgevers, werknemers en de politiek. Maar ook de internationale rechtsorde droeg bij aan de welvaart en veiligheid in Nederland. Al deze verworvenheden moeten we volgens de partijloze premier koesteren, beschermen en zo nodig verdedigen. "Zeker tegen de achtergrond van de oorlog in Oekraïne. Democratie, rechtszekerheid, vrede en vrijheid - het zijn allemaal geen vanzelfsprekendheden", sprak Schoof.
Het land heeft weer staatslieden nodig die verbinden en wederzijds begrip tonen, zei generaal buiten dienst Peter van Uhm in zijn toespraak. Er moeten volgens hem problemen worden opgelost die de partijpolitiek overstijgen, zoals klimaatverandering en de oorlog in Oekraïne. Politici moeten over verschillen heen stappen en samenwerken voor het algemeen belang, zei hij. De voormalige Commandant der Strijdkrachten eindigde met woorden die koningin Wilhelmina uitsprak tijdens haar eerste troonrede na de Tweede Wereldoorlog: "Dat uwen arbeid mogen doen strekken tot heil des lands."