Crises steeds complexer en langduriger: 'Hulpdiensten kunnen het niet meer alleen aan'
We staan er niet vaak bij stil, maar of het nu gaat om een grote ramp of een klein incident: we vertrouwen erop dat onze veiligheid altijd wordt gewaarborgd. Eén telefoontje en de hulpdiensten staan klaar. Achter dat gevoel van veiligheid schuilt echter een wereld vol kennis, samenwerking en voorbereiding.
De nieuwste aflevering van Stand van Nederland: Generatie Next zoomt in op de publieke veiligheid van nu en vroeger, en de uitdagingen waar Nederland de komende jaren voor staat.
Een van de organisaties die zich dagelijks bezighoudt met die veiligheid is het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV). Senior onderzoeker crisisbeheersing Marije Bakker vertelt in de podcast over de veranderende aard van crises en het belang van maatschappelijke weerbaarheid.
Crisisbeheersing verandert
Het NIPV is een onafhankelijk kennisinstituut dat veiligheidsregio’s, de Rijksoverheid en andere crisispartners ondersteunt op het gebied van onderzoek, onderwijs en informatie. Volgens Bakker is de wereld van crisisbeheersing de afgelopen jaren drastisch veranderd.
"Crises zijn complexer geworden, langduriger en meer verweven met elkaar", legt Bakker uit. "We hebben te maken met geopolitieke spanningen en hybride dreigingen, denk aan drones die in verschillende landen worden ingezet. Maar ook met desinformatie die bewust wordt verspreid om onrust te zaaien. Daarnaast zien we meer natuurrampen en een overbelast stroomnet dat kan leiden tot grootschalige uitval. Al die zaken zijn verweven met elkaar."
Meer weten? Beluister de volledige podcastaflevering van Stand van Nederland: Generatie Next.
'Eén verstoring heeft invloed op alles'
De verwevenheid van crises blijkt uit ogenschijnlijk simpele voorbeelden. Een langdurige stroomuitval heeft gevolgen die veel verder gaan dan alleen het uitvallen van licht of verwarming.
"Als de stroom uitvalt, vallen op een gegeven moment ook zendmasten uit, waardoor communicatie onmogelijk wordt. Mensen krijgen dan geen betrouwbare informatie meer. Ook voedselvoorziening komt in gevaar, want eten bederft. En in de zorg kan bepaalde hulpverlening niet doorgaan, tenzij er noodstroom geregeld is. Eén verstoring heeft dus impact op talloze facetten van het dagelijks leven."
Dat vraagt volgens Bakker om een brede, gezamenlijke aanpak. "We moeten nadenken over hoe we onze samenleving als geheel weerbaarder maken tegen onverwachte situaties."
Hulpdiensten kunnen het niet meer alleen
In een samenleving waarin rampen elkaar sneller lijken op te volgen, klinkt de roep om meer samenwerking. Want, zegt Bakker, de hulpdiensten kunnen het niet meer alleen aan.
"De capaciteit van politie, brandweer en ambulancediensten is niet onbeperkt. Als er een grote verstoring plaatsvindt, kunnen ze niet overal tegelijk zijn. Dus je bent mogelijk een bepaalde periode op jezelf aangewezen. Daarom is het zo belangrijk dat burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties voorbereid zijn en weten wat ze kunnen doen."
Die weerbaarheid van de samenleving is het sleutelwoord voor de komende jaren, stelt Bakker. "We moeten burgers meer betrekken bij de voorbereiding op rampen en crises. Mensen zijn vaak bereid om te helpen, dat zagen we ook tijdens eerdere calamiteiten. Maar dan moet er wel een plan liggen om dat in goede banen te leiden."
Vrijwilligers ruimen troep op nadat een vrachtschip 270 containers was verloren (Foto: ANP, 2019)
Coördinatie cruciaal
Bakker verwijst naar de containerramp met de MSC Zoe in 2019, toen honderden vrijwilligers zich meldden om vervuilde stranden op te ruimen nadat het schip honderden containers verloor.
"We zagen daar dat heel veel vrijwilligers zich betrokken voelden bij wat er gebeurde en wilden helpen bij het opruimen van de stranden. Maar op dat moment wist men eigenlijk niet zo goed hoe om te gaan met al die vrijwilligers. Hoe coördineer je die? Hoe zorg je voor hun veiligheid? Want iedereen gaat met de beste bedoelingen daar naartoe, maar denkt niet altijd na over hun eigen veiligheid."
Het betrekken van burgers betekent volgens haar dus niet alleen oproepen tot hulp, maar ook zorgen voor duidelijke afspraken, informatievoorziening en begeleiding.
Wat gebeurt er ná de crisis?
Hoewel Nederland volgens Bakker best goed voorbereid is op veel crisissituaties, is er één fase die vaak onderbelicht blijft: de nafase.
"Op het moment dat de hulpdiensten naar huis gaan en de crisisorganisatie wordt afgeschaald, is het incident voor de slachtoffers vaak nog maar net begonnen", zegt ze. "Mensen moeten hun leven weer opbouwen, omgaan met schade, procedures en emotionele verwerking. Die fase verdient meer aandacht in beleid en in de praktijk."