'Blikjesboete' als oplossing voor puinhoop die statiegeldverzamelaars achterlaten? 'Zorgen voor een schone stad doen we samen'

Zogenaamde statiegeldjagers, mensen die flessen en blikjes verzamelen en daar geld aan verdienen, verschijnen steeds vaker in het straatbeeld. Maar niet iedereen is blij met hun komst, vanwege de opengescheurde vuilniszakken die ze soms achterlaten. Een ding is zeker: statiegeldjagers wakkeren het debat over overlast, eigendom en menselijkheid aan, blijkt uit de nieuwste aflevering van Stand van Nederland: Generatie Next Statiegeld versus de strijd tegen zwerfafval.

Alexander is iemand die de Amsterdamse straten afstruint op jacht naar statiegeld. "Ik doe het nu sinds een weekje", vertelt hij in de nieuwe aflevering van de podcast Stand van Nederland: Generatie Next. Zijn dagopbrengst varieert. "Als er een plek is waar geen mensen zijn om geen inzamelaars zijn, dan heb ik wel een vuilniszak vol. Dan zit ik op zeventien euro. Twee, drie zakken, dan heb ik genoeg voor mijn slaapplek. Soms zamel ik wel dertig, veertig euro in."

Hij is zich bewust van de overlast die sommige verzamelaars veroorzaken. "Het is niet toegestaan om in vuilnis te "roeren". Er zijn wel mensen die het openmaken, kapotmaken en daardoor overlast creëren. Er komen meeuwen en ratten op af ." Zelf heeft hij zijn werkwijze aangepast na een confrontatie. "Ik heb het ook weleens moeten doen, maar ik zorg er wel altijd voor dat ik het gaatje weer dichtmaak met een elastiek. Er begon iemand tegen mij te zeuren, die zei dat ze al last hebben van ongedierte. Toen dacht ik: ze hebben wel gelijk."

'Op deze manier voorzien mensen in hun eigen bestaan'

Mara Hanna Voss, één van de oprichters van het Amsterdam Can Collective, de belangenorganisatie voor statiegeldverzamelaars, pleit voor meer begrip. "Ik denk dat het heel goed laat zien dat deze vorm van arbeid ook een vorm van zelfredzaamheid betekent. Op deze manier kunnen mensen in hun eigen bestaan voorzien. Statiegeld verzamelen wordt vaak geframed vanuit het perspectief van overlast, maar dit zijn geen mensen die hun hand omhoog houden. Dit zijn mensen die dertig kilometer per dag lopen en écht hun best doen om in hun eigen levensonderhoud te voorzien, en daar ook hun eigenwaarde uithalen."

Voss wijst op de dubbele standaard in hoe we naar afval kijken. "Op het moment dat afval op straat ligt, zeggen we: het is de schuld van de gemeente en: 'Ruim het eens op!', maar we produceren het zelf. Als er een statiegeldverzamelaar in ons afval zit, dan schreeuwen we: blijf van mijn afval af! Van wie is dat afval eigenlijk?"

Rogier Havelaar, fractievoorzitter van het CDA in Amsterdam, heeft een antwoord op die vraag. "Ik was met de vuilnismannen mee om afval op te halen," zegt hij. "Ik vroeg aan die lui: stel je nou voor dat je er iets heel moois tussen ziet staan, mag je het dan meenemen? Toen gaven zij als antwoord: nee, dat mag niet. Het afval dat op straat wordt aangeboden is het juridisch eigendom van de gemeente."

Luister hier naar de nieuwste podcast van Stand van Nederland over statiegeld:

Toch vindt ook Havelaar de stelling dat door statiegeldjagers de stad vies wordt, te ver gaan. Hij erkent de waarde van het werk dat deze mensen verrichten. "Ik ben het eens met Mara: het biedt mensen een inkomen en om zelfredzaam te zijn." Het probleem zit volgens hem in de handhaving. "Hoe het nu is ingericht en het feit dat je zo makkelijk mee wegkomt als je wel die prullenbak kapotmaakt, wel die vuilniszak open achterlaat; daar zou je wat aan moeten doen."

Alternatieve boete

Hij stelt een alternatieve boete voor: "Gewoon als iemand op heterdaad betrapt wordt dat alle blikjes die hij of zij bij zich heeft, moet inleveren. Dat is dan de boete. Anders zeg je dat het een boete wordt op armoede en dat krijg je er in Amsterdam nooit doorheen."

Havelaar legt de verantwoordelijkheid ook bij de burgers zelf. Hij ziet dat het probleem al begint voordat de zak op straat belandt. "Wat mij opvalt in de Grachtengordel: in dertig tot veertig procent van de vuilniszakken zit glas, medicatie, elektronica, alles wat niet thuishoort in het afval." Hij wijst erop dat er wel degelijk gehandhaafd wordt en dat bewoners zijn aangesproken op het te vroeg buiten zetten van afval. "We moeten samen zorgen voor een schone stad."

Voss is het daarmee eens, maar voegt een belangrijke nuance toe: "Bij zorg voor spullen hoort ook de zorg voor de medemens. Ik denk dat dat gelijk opgaat."