Staatscommissie pleit voor verplichte discriminatietoets in publieke dienstverlening: 'Röntgenfoto van je organisatie'

De Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme pleit voor een discriminatietoets voor organisaties in de publieke dienstverlening. "Als het aan ons ligt wordt die toets verplicht", zegt commissievoorzitter Joyce Sylvester in Goedemorgen Nederland op NPO 1.

De Grondwet schrijft voor dat iedereen gelijk behandeld moet worden, maar het ontbreekt aan heldere wetgeving die overheidsinstanties daartoe verplicht, concludeert de staatscommissie in een rapport. Sylvester roept daarom op om alsnog wetgeving te maken en adviseert te beginnen met een lichte variant, gericht op bewustwording en het stimuleren van antidiscriminatiebeleid.

Ze wil dat organisaties in de publieke dienstverlening structureel een discriminatietoets gebruiken. "Douane, marechaussee en politie, dat soort organisaties doen al veel om discriminatie en racisme te voorkomen, maar ze kunnen nog meer doen. Daarom hebben we een discriminatietoets publieke dienstverlening ontwikkeld."

'Röntgenfoto van je organisatie'

"Je maakt als het ware een röntgenfoto van je organisatie", legt Sylvester uit. "Zo kan je opsporen of er risico’s zijn op discriminatie. Dat scheelt de samenleving heel veel geld, want achteraf moet je repareren. En nog belangrijker: discriminatie en racisme verpest het leven van mensen."

Concreet betekent de toets dat organisaties hun processen doorlichten, bijvoorbeeld bij werving en selectie. "Werven we alleen mensen die op ons lijken, of kunnen ook anderen hier werken?", zegt Sylvester. Bij klachten kan een organisatie als de Douane de toets gebruiken om processen te verbeteren. “Waarom pikken we mensen uit de rij? Wat zit daarachter?"

"Als de Douane de stappen doorloopt die wij hebben ontwikkeld, kan etnisch profileren worden voorkomen. En nogmaals: het mag niet gebeuren, want het verwoest mensenlevens en kost de samenleving heel veel geld."

'Je moet het kunnen verantwoorden'

"En wat nou als blijkt dat dikke mensen heel veel bolletjes smokkelen. Mag je dan niet zeggen: we pakken dikke mensen wat vaker uit de rij?", vraagt studiogast Maxime Hartman. Tom Staal vult aan: "En als het nou doorslaat en je straks bepaalde mensen niet durft aan te spreken omdat je bang bent van racisme beticht te worden?"

Sylvester: "Ik denk dat het goed is om te realiseren dat discriminatie in Nederland niet mag. Op het moment dat je dergelijk beleid invoert, moet je dat goed kunnen verantwoorden. Je moet het kunnen uitleggen, daar gaat het om. Je mag niet zomaar, zonder dat je er verantwoording over kunt afleggen, mensen eruit pikken."

Ze benadrukt dat de toets breder is dan alleen etnische discriminatie. "Het gaat niet alleen om mensen met een migratieachtergrond. Het gaat ook om mensen met een handicap, een lage sociaaleconomische status, vrouwen…"

Volgens Sylvester gebeurt er al veel om discriminatie tegen te gaan, maar kan de toets organisaties helpen een stap verder te gaan. "Deze discriminatietoets zorgt ervoor dat organisaties nog dieper kijken in hun processen en risico’s kunnen uitfilteren. En laten we eerlijk zijn: beter voorkomen dan genezen."

'We wachten op Binnenlandse Zaken'

De commissie wijst naar voorbeelden uit het Verenigd Koninkrijk en Ierland, waar wetgeving overheden verplicht gelijke behandeling te waarborgen en kansengelijkheid te bevorderen. "Groot-Brittannië heeft een voorsprong genomen en gezegd: we willen geen agenten meer op straat met discriminerende of racistische gedachten. Daar is het ingevoerd na de dood van een jongen in 1993, die omkwam door een discriminatie-incident met de politie", zegt Sylvester.

De staatscommissie wil dat de discriminatietoets ook in Nederland verplicht wordt. "Wij hebben pilots gedaan bij de gemeente Arnhem, DUO en de Douane, en we zien dat het aanslaat. Er staat inmiddels een hele wachtlijst met organisaties die hiermee aan de slag willen. We wachten nu op het Ministerie van Binnenlandse Zaken om het verder uit te rollen."