Populisme wordt vaak verkeerd uitgelegd: 'Je kunt er inspiratie uit halen'

Populisme wordt in Nederland vaak verkeerd uitgelegd, zegt NRC-journalist Mark Lievisse Adriaanse, schrijver van het boek Wat iedereen aangaat. "De manier waarop we over populisme praten in Europa zou je bijna populisme kunnen noemen."

In zijn boek onderzoekt Lievisse Adriaanse hoe een betere democratie eruit kan zien en pleit hij voor radicale democratisering, waardoor burgers meer macht krijgen. Hij ziet dat populisme vaak wordt neergezet als een vulgaire stijlfiguur, terwijl er in essentie niets mis is met opkomen voor burgers en hun angsten.

"Populisme wordt een vulgaire stijl genoemd, vooral van politici die weinig zouden nadenken en onterechte tegenstellingen creëren", begint Lievisse Adriaanse, die in WNL Haagse Lobby inging op de ontstaansgeschiedenis van het populisme. Vulgair kan populisme zijn, erkent de journalist, maar hij wil het beeld bijschaven.

"Populisme is eind negentiende eeuw ontstaan in Amerika: het mobiliseren van een tegenstelling tussen mensen die weinig macht hadden, op dat moment arme boeren in het zuiden, en mensen met heel veel macht. Dat waren de eerste mensen die zichzelf populist noemden", zegt hij over die arme Amerikanen.

WNL Haagse Lobby gemist? Luister deze uitzending nu terug als podcast. De tekst gaat hieronder verder.

Het populisme dat Lievisse Adriaanse beschrijft, wil hij niet vergelijken met het populisme van Geert Wilders, Viktor Orbán of Donald Trump. "Of zoals het in Nederland wordt gezien, als puur een vulgaire stijl. De eerste populisten deden het niet met als doel autocratie, maar met als doel een democratischer Amerika en een democratischere economie. Volgens mij is dat best een populistische traditie waar je inspiratie uit kunt halen in deze tijd."

Invloed bedrijven

Volgens Lievisse Adriaanse kan Nederland wel een stukje democratischer. Grote bedrijven en de allerrijkste hebben hier, net als in Amerika, een grote vinger in de pap. "Wij hebben allemaal één stem bij de verkiezingen eind oktober, grote bedrijven hebben legertjes van lobbyisten die in het hele proces daarna meepraten."

"Bij de belastingen heeft dat ertoe geleid dat partijen tijdens de verkiezingen altijd beloven lasten te verlichten voor huishoudens en te verzwaren voor bedrijven. Maar vervolgens gebeurt het omgekeerde."

Mensen maken zich daar zorgen over, denkt de schrijver, maar de politiek heeft geen antwoord. "Je ziet aan het begin van deze eeuw, in opiniepeilingen in tal van Westerse democratieën, dat mensen vinden dat vrijhandel te ver is gegaan, dat globalisering te ver is gegaan, dat economische ongelijkheid te ver is gegaan en de macht van grote bedrijven te groot is geworden. En dat heeft te maken met die lobbymacht: economische macht die wordt ingezet voor politieke macht."

Tekst gaat verder onder X.

Hij spreekt van uitholling van onze democratie. "Ik denk dat die uitholling – en ook het gebrek aan politieke partijen die uit onvrede gingen mobiliseren en probeerden om het kapitalisme bij te sturen – en het verlies aan zeggenschap, de belofte dat je macht met harde middelen kunt herstellen, best een belangrijke reden is dat populisten zo goed scoren."

Uit Amerikaans onderzoek uit 2014 blijkt dat de allerrijksten "eigenlijk altijd hun zin krijgen", zegt Lievisse Adriaanse. "De rest staat erbij en kijkt ernaar. In Nederland is die dynamiek milder, maar in essentie niet heel anders."'

'Gezond' populisme zou kunnen helpen. "Ik denk dat het een tijd is van omslagen en onduidelijkheid over waar de wereld heengaat en zich vormt, en de macht die wij er als burgers nog op hebben. Partijen zoeken wat dat betreft ook naar nieuwe ideologische kaders."