Deskundigen waarschuwen voor total bodyscans en medische zelftests: 'Wordt héél veel geld verdiend aan angst'

Van zelftesten voor urineweginfecties tot full bodyscans: de afgelopen jaren neemt het aanbod van preventieve gezondheidsonderzoeken in Nederland gestaag toe. Maar zijn deze tests ook betrouwbaar? Huisarts Bernard Leenstra en RVS-raadslid Hafez Ismaili m'hamdi slaan alarm in Stand van Nederland: Generatie Next: "Degenen die zulke tests aanbieden, zijn doorgaans weinig begaan met jouw gezondheid."

Heb jij wel eens overwogen jezelf thuis te testen op een gezondheidsprobleem of om bij een commerciële kliniek je lijf onder de loep te nemen? Als jouw antwoord ja is, ben je lang niet de enige. Leenstra ontvangt regelmatig patiënten die naar aanleiding van preventief onderzoek een doorverwijzing willen. 

Zelftests van de drogist

De testresultaten die Leenstra's patiënten aan hem voorleggen, doen zijn wenkbrauwen maar al te vaak fronsen. Hij pakt een levertest van de drogisterij erbij, als voorbeeld. "Het probleem is hier: de waarden die je uit een test zoals deze krijgt, zeggen niet zoveel. Als je de avond voordat je deze test doet twee glazen wijn hebt gedronken, krijg je al een afwijkende uitslag. Dan kun jij dus gaan denken dat je leverkanker hebt, terwijl er helemaal niets aan de hand is. Na twee dagen zijn je waarden weer normaal."

"Dit soort testen kun je echt niet gebruiken als basis voor medisch onderzoek. Het is eerder een aanvulling", vervolgt Leenstra. "En als je ze toch wilt gebruiken, moet je heel goed begrijpen hoe je jouw testwaarden moet interpreteren in een brede context. Die waarden worden bepaald door zoveel factoren, je moet kijken naar het totaalpakket. En weet je wie ervoor opgeleid is om dat te doen? Een arts. Die kan een diagnose voor je stellen."

"Bedenk je goed, als dit soort fluttests écht betrouwbaar waren geweest, had het ministerie van Volksgezondheid allang gezegd: 'Huisartsen, chirurgen, internisten, stop maar met je werk'", concludeert Leenstra. "Wás de geneeskunde maar zo makkelijk dat je als leek met een paar eenvoudige tests een diagnose kon stellen."

De total body scan

Wie zelftests niet vertrouwt, maar wél de eigen gezondheid wil monitoren, kan ook terecht bij een zogenaamde 'total body scan-kliniek'. Bij dit soort klinieken word je volledig en ongericht gescreend op sluimerende aandoeningen door een arts, zodat je op tijd kunt ingrijpen. Voor veel mensen klinkt dat aantrekkelijk: volgens een enquête van Stand van Nederland zou ongeveer 90 procent van de Nederlanders op korte termijn zo'n scan doen als het gratis was. 

Volgens Hafez Ismaili m'hamdi, medisch ethicus en RVS-Raadslid, doen zulke scans vaak echter ook meer kwaad dan goed. Hij vertelt: "Stel je eens voor, we gaan elke Nederlander van top tot teen screenen. Dan zul je zien dat er bij een overweldigende meerderheid van deze mensen wel iéts gevonden wordt. Een afwijking van een bloedwaarde, een afwijking in je knie, een knobbeltje op de lever, een raar vlekje op je longen, ga zo maar door."

"Maar in de meeste gevallen zijn die vondsten volslagen betekenisloos. Ons lichaam zit vol met goedaardige imperfecties, die niet zorgwekkend zijn."

'Mensen die écht hulp nodig hebben, komen in lange wachtrijen terecht'

Als je allerlei aandoeningen vindt die weinig betekenis hebben, noem je dat ook wel 'overdiagnostiek'", vertelt Ismaili m'hamdi. "Dat heeft veel nadelen. Als je te horen krijgt dat je iets hebt, kun je bijvoorbeeld flink in de stress raken. Je moet naar het ziekenhuis en allerlei tests ondergaan, soms ook ingrijpende tests, terwijl je uiteindelijk niets hebt. 

"Het kan natuurlijk ook gebeuren dat je dan wél een kleine tumor vindt, terwijl je verder nergens last van hebt", nuanceert Ismaili M'hamdi. "Dan is het terecht dat je je zorgen maakt en dat er onderzoek wordt gedaan. Maar heel vaak zijn die tumoren dan gewoon goedaardig. Medisch specialisten besteden dan dus allemaal tijd en moeite in jouw behandeltraject, terwijl zij zich eigenlijk willen storten op patiënten die wel degelijk ziek zijn en aandacht nodig hebben."

De "doorgeslagen diagnosedrift", zoals M'hamdi het noemt, brengt op die manier ook risico's met zich mee voor zieken. Leenstra voegt toe: "Mensen die écht hulp nodig hebben, komen nu in lange wachtrijen terecht, omdat talloze mensen die gezond zijn extra onderzoeken in het ziekenhuis willen."

Preventieve zorg, waardevol of geldklopperij?

Desalniettemin zijn er nog altijd genoeg medisch specialisten die de resultaten van zelftests en total bodyscans onder de loep nemen om een diagnose te stellen. Waarom willen zij zich wél bezighouden met preventieve zorg, terwijl Leenstra en M'hamdi zo kritisch zijn?

"Ik wil hier heel helder over zijn", reageert Leenstra. "Aan dit soort testjes wordt héél veel geld verdiend en degenen die zulke tests aanbieden, zijn doorgaans weinig begaan met jouw gezondheid. Het zijn dokters die van het juiste pad afgedwaald zijn. Die hun vak willen misbruiken om geld binnen te harken over de rug van gedegen zorgverleners. Ze gebruiken angst om geld te verdienen."

De redactie van Stand van Nederland nam contact op met meerdere bodyscan-klinieken om een reactie te vragen, maar geen van hen stond open voor een gesprek. Che Hsin Falkenström, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Preventief Gezondheidsonderzoek (NVvPG), was de enige partij die wél bereid was te reageren.

Falkenström stelt dat preventief onderzoek onder de juiste omstandigheden enorm van waarde kan zijn. "Het aantal kankerpatiënten zal naar verwachting bijvoorbeeld toenemen, de komende jaren. Dat kun je niet altijd voorkomen, maar je kunt wél zorgen dat je er vroeg bij bent. Een belangrijke voorwaarde is natuurlijk dat het onderzoek op een kwalitatief goede en veilige manier plaatsvindt, maar wij geloven dat dat bij instanties met een commercieel belang ook kan."

Kritische blik

Hoewel instanties zoals de NVvPG goede intenties uitspreken, hoopt M'hamdi dat we in Nederland kritischer gaan kijken naar preventieve tests. "Ik denk in ieder geval dat de overheid die nadelen scherp op het netvlies moet hebben. We moeten erop toezien dat we de samenleving niet overspoelen met allemaal medische tests die bijna iedereen het idee geven dat ze ziek zijn en verder weinig betekenis hebben."

Leenstra sluit zich daarbij aan. "Wat er nu gebeurt, is gewoon heel kwalijk. Ik zou zeggen: doe wél mee aan de bevolkingsonderzoeken, maar ga niet zomaar onder een scanner liggen van een commercieel bedrijf. En alsjeblieft, laat zelftesten ook lekker links liggen."

Meer weten over het nut van preventieve zorg en zelftests? Kijk Stand van Nederland: Generatie Next terug via NPO Start.