Wereldbedrijf in een boerendorp: hoe Veldhoven voorgoed veranderde door ASML
Wat op het eerste gezicht een typisch Brabants dorp lijkt, met een kerk, een café en een winkelstraat, blijkt als je iets beter kijkt een internationale hotspot. Veldhoven, gelegen onder de rook van Eindhoven, is dankzij hightechbedrijf ASML uitgegroeid tot een spil in de wereldwijde chipindustrie. En dat heeft zijn sporen nagelaten in de regio.
Veldhoven is een gemeente die ontstond uit meerdere dorpen, waaronder Zeelst. Hoewel deze kernen hun eigen karakter behouden hebben, zijn ze gaandeweg vergroeid tot één geheel. Electoral geograaf Josse de Voogd beschrijft de plaats als een bijzondere combinatie van "Brabantse gemoedelijkheid en een plek waar belangrijke wereldspelers zitten."
De internationale allure is echter minder zichtbaar dan in metropolen als Amsterdam of Londen. In plaats van hippe bars en wolkenkrabbers, zijn het hier de rijtjeshuizen en fietsen die het straatbeeld bepalen. "Misschien is het meer een wereld-Vinexwijk dan een wereldstad", aldus De Voogd in Stand van Nederland: Aangehaakt.
ASML: van 100 naar 23.000 medewerkers
De explosieve groei van Veldhoven is onlosmakelijk verbonden met ASML. In 1984 vestigde het bedrijf zich hier met een bescheiden team van honderd medewerkers. Nu telt het concern wereldwijd tienduizenden werknemers, waarvan 23.000 in Nederland.
Bij ASML werken mensen van 122 verschillende nationaliteiten. De top-5 herkomstlanden naast Nederland zijn India, Turkije, België en Portugal. Het bedrijf kan naar eigen zeggen niet zonder deze internationale vakmensen: "We staan stil zonder internationals. We zoeken in alle lagen technisch geschoolde mensen en die zijn simpelweg niet allemaal in Nederland te vinden", zegt woordvoerder Kelsey Zeegers.
“Veldhoven is misschien meer een wereld-Vinexwijk dan een wereldstad.”
Wonen, integreren en meedoen
ASML vindt het belangrijk dat internationale medewerkers niet alleen hier komen werken, maar zich ook echt thuis voelen. Daarom investeert het bedrijf in integratie: van Nederlandse taallessen tot cultuurprogramma’s en evenementen die expats wegwijs maken in lokale gebruiken en waarden.
Tegelijkertijd vormt het woningtekort een serieuze uitdaging. Vooral in gewilde wijken zoals Meerhoven, waar Eindhoven en Veldhoven samensmelten, is het lastig om betaalbare huisvesting te vinden. Toch lukt het veel expats om hun plek te vinden, mede dankzij de inspanningen van ASML én het goede contact met de buurt.
Veldhoven als nieuwe groeipool
Volgens Josse de Voogd is de Brabantse regio inmiddels een economische motor van Nederland, vergelijkbaar met de Randstad. "Je zou kunnen zeggen: de hoofdas van Nederland verschuift een beetje van de A4 naar de A2. Het idee van Randstad is ook een beetje achterhaald. Het is eigenlijk een veel grotere kring: met deze regio, maar ook met Arnhem, Nijmegen en Zwolle."
Dat is ook terug te zien in de cijfers. In 2000 kwamen 8.610 arbeidsmigranten uit andere EU-landen naar Nederland. In 2022 waren dat er al bijna 47.000. Voor Veldhoven betekende dat een ware transformatie: het inwoneraantal steeg van 42.000 in 2000 naar bijna 47.000 vorig jaar, waarvan een kwart inmiddels van niet-Nederlandse afkomst is. Zonder deze instroom zou de bevolking juist zijn gekrompen.
“Het idee van Randstad is een beetje achterhaald, het is eigenlijk een veel grotere kring.”
De Brabantse lappendeken
De bebouwing in Brabant is net zo divers als haar bevolking. Veldhoven bestaat uit een 'lappendeken' van wijken met elk een eigen gezicht. In de nieuwste wijk is zelfs geprobeerd een klassiek Brabants dorp na te bootsen, compleet met brink en traditionele architectuur.
Deze ruimtelijke ordening heeft diepe historische wortels, weet De Voogd. "Het heeft z’n oorsprong in de katholieke achtergrond van het gebied. De katholieke kerk was bang dat arbeiders, als ze te veel naar de grote steden zouden trekken, zedenloos, socialistisch en communistisch zouden worden. Het moesten brave katholieken blijven in hun dorpen. Dus moest er op bromfietsafstand altijd werkgelegenheid zijn en werden industrieën vaak in dorpen geplaatst. Dat maakt dat Brabant zo’n lappendeken is van heel veel middelgrote plaatsen."
Plek met vele gezichten
Op het eerste oog lijkt Veldhoven dus een rustige gemeente met gewone straten, maar schijn bedriegt. Achter een hoek kan zomaar een wereldbedrijf als ASML opdoemen. Er is veel verkeer, het autobezit is hoog. "En helaas zijn er ook relatief veel verkeersslachtoffers. Dat heeft te maken met die hele verspreide bebouwing, waardoor openbaar vervoer niet zo snel rendabel is", aldus De Voogd.
Veldhoven is daarmee een plek met veel gezichten. Qua bouw en structuur is het een mozaïek van dorpen en wijken. Qua bevolking een wereld op zich. De groei van ASML en de instroom van expats brengen kansen, maar ook uitdagingen met zich mee. Want waar de één profiteert van globalisering, voelt de ander zich mogelijk voorbijgelopen. De Voogd: "Het is de kunst dat de globalisering aan zoveel mogelijk mensen ten goede komt."
Meer weten? Kijk vanavond naar Stand van Nederland: Aangehaakt, om 23.10 uur op NPO 2.