Historicus waarschuwt voor oorlogsarchief: 'Heel veel zaken zijn geseponeerd'
Historicus en journalist Rick Blom denkt dat er niet goed is nagedacht over "morele aspecten" voordat online namen zijn gepubliceerd van mensen die (mogelijk) fout waren in de oorlog. Bovendien waarschuwt hij dat het archief verraderlijk kan zijn. "Heel veel zaken waarvan de dossiers in het archief liggen, zijn geseponeerd."
Op oorlogvoorderechter.nl kunnen mensen sinds dit jaar zoeken in de dit jaar gepubliceerde namenlijst van overleden verdachten die voorkomen in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). Volgens oorlogsinstituut NIOD leidt dat tot "zorgwekkende en zeer onwenselijke situaties".
Iedereen kan online in de namenindex zoeken naar verdachten, maar het bekijken van de bijbehorende dossiers is lastiger. En dat is volgens het NIOD problematisch. De namen van mensen die in het beladen oorlogsarchief voorkomen als verdachte van collaboratie met de Duitse bezetter in de Tweede Wereldoorlog kunnen mogelijk leiden tot "suggestieve associaties".
Blom deelt de zorgen. "Je kan een naam invoeren op die website en dan weet je eigenlijk nog niks. Als je een naam tegenkomt, kan het iemand zijn die verdacht is geweest van collaboratie. Het kan ook een slachtoffer zijn of een getuige."
'Ingewikkeld archief'
Een dossier online inzien is niet mogelijk. Daarvoor moet je naar het Nationaal Archief, waar lange wachtrijen voor zijn. "Je kan dus niet verder. En ook al zou je de dossiers kunnen inzien, dan zijn het vaak dossiers die incompleet zijn of elkaar tegenspreken", zegt Blom. "Je hebt bijvoorbeeld getuigenverklaringen die tegen elkaar ingaan."
Ook het NIOD zegt dat "het achterliggende materiaal niet vrij beschikbaar is, waardoor grondige historische analyse wordt bemoeilijkt en afhankelijk is van de (beperkte) capaciteit in een studiezaal". Volgens Blom is het moeilijk in te schatten of iemand fout was in de oorlog. "En hoe fout was iemand? Onder welke omstandigheden gebeurde het? Het is een ingewikkeld archief."
Hij denkt dat vooraf niet goed is nagedacht over de impact van de online namenlijst. "Ik was een halfjaar geleden bij een bijeenkomst van archivarissen, waar ook de leider van dit project was. Ik had de indruk dat ze vooral heel blij waren met het feit dat er geld beschikbaar was gesteld, dat het technisch lukte en dat het daarom gedaan moest worden. Het morele aspect en de zorgvuldigheid is denk ik een beetje vergeten."
Schuldgevoelens
Minister Eppo Bruins (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) wil dat de dossiers online inzichtelijk worden. Volgens Blom is dat een goed idee, maar moet dat niet in één keer gebeuren. "Ik zit op de lijn van de Stichting Werkgroep Herkenning, waar lotgenoten, kinderen en kleinkinderen van mensen met een fout oorlogsverleden geholpen worden. Ze zeggen: maak het openbaar, maar doe het gefaseerd, zodat iedereen op z'n minst eerst zijn eigen familiegeschiedenis kan ontdekken en daar niet mee geconfronteerd kan worden door anderen."
In zijn podcast FOUT spreekt Blom met mensen die hebben ontdekt dat een familielid fout was in de oorlog. "Er komen allerlei ingewikkelde emoties bij kijken. Schuldgevoelens is daar één van, alsof schuld overdraagbaar is. Dat heeft te maken met het narratief van net na de oorlog. Het was heel duidelijk goed of fout, alsof het absolute waarden zijn. Hoewel dat narratief gekanteld is, is het nog steeds iets wat in de hoofden van mensen speelt."